Η καλλιέργεια των ακτινιδίων αναπτύσσεται διαρκώς με καινούργιες ποικιλίες και η κατανάλωση τους αυξάνεται διεθνώς λόγω της προσφοράς ώριμου καρπού για κατανάλωση στο λιανικό εμπόριο και των διαφορετικών ποιοτήτων πέραν της υψηλής θρεπτικής αξίας του καρπού.
Βοτανικά Χαρακτηριστικά
Το ακτινίδιο χαρακτηρίζεται από το δίοικιο με ένα αρσενικό ανά 8-9 θηλυκά δένδρα, το εντομόγαμο όπου απαιτούνται δυνατές κυψέλες σε κάθε οπωρώνα κατά την άνθιση και κοπή ανθισμένων ζιζανίων, μπορεί να γίνει και τεχνητή συλλογή γύρης και επικονίαση των θηλυκών με αύξηση σχεδόν πάντα της παραγωγής και μεγέθους των καρπών. Ο κάθε καρπός (πολύσπορη ράγα) πρέπει να έχει >1000 σπέρματα για να δώσει εμπορικού μεγέθους καρπό. Από κάθε πλάγιο οφθαλμό των περυσινών κληματίδων που αφήνονται με το 31 κλάδεμα θα εκπτυχθεί κληματίδα με φύλλο και άνθος (ή 2-3 άνθη) σε κάθε γόνατο πλην των βασικών οφθαλμών (δίπλα από τον ψευδοβραχίονα) που αναπτύσσονται συνήθως σε βλαστοφόρες λαίμαργες και θα είναι αντικαταστάτης της καρποφόρας κληματίδας για την επόμενη χρονιά. Οι καρποφόρες κληματίδες του έτους δίνουν 5-7 καρπούς έκαστη, έναν ανά γόνατο. Έχει ενδιαφέρον ότι σε μια περυσινή κληματίδα, οι οφθαλμοί που ‘βλέπουν’ επάνω εκπτύσσονται πιο εύκολα την άνοιξη και έχουν περισσότερα άνθη από τους οφθαλμούς που ‘βλέπουν’ προς τα κάτω. Είναι προφανές ότι έχει να κάνει με τις σχέσεις φύλλου-‘παραγωγού’ και δύναμης του οφθαλμού- ‘καταναλωτή’ κατά την προηγούμενη περίοδο ανάπτυξης της κληματίδας. Για παράδειγμα,γι’ αυτό οι Νεοζηλανδοί διατηρούν αυτές τις λαίμαργες κληματίδες όρθιες κατά την ανάπτυξή τους με ειδική υποστήλωση, ώστε να φωτίζονται πολύ καλά αλλά και να μην σκιάζουν τις κατώτερες καρποφορούσες κληματίδες.
Ποικιλίες Ακτινιδίων
Υπάρχουν αρκετές ποικιλίες όπως:
- Hayward (Actinidia deliciosa),είναι θηλυκή και η ωρίμανση της πραγματοποιείται τέλη Οκτωβρίου και μετά, 120 g/καρπό
- Matua, Tomuri οι οποίες είναι αρσενικές
Επιπλέον υπάρχουν νέες ποικιλίες με κίτρινη σάρκα όπως η Actinidia chinensis, HORT16A, JINTAO, οι οποίες είναι πολύ ευαίσθητες στην Ψευδομονάδα PSA, ενώ έρχονται Soreli, Dori, Gold3 Zespri).Με πράσινη σάρκα και πρώιμη ωρίμανση – από τέλη Αυγούστου (Summer3373), μέσα Σεπτεμβρίου είναι η ποικιλία GreenLight, και Τσεχελίδης, με τα μεγαλύτερα ακτινίδια έως 150 g/καρπό,η οποία είναι ποικιλίες χωρίς χνούδι.
Kάπως ανθεκτικά στο Pseudomonas οι νεότερες κιτρινόσαρκες και το Green Angel (νάνο φυτό με υψηλής ποιότητας καρπό πράσινης σάρκας). Η πατενταρισμένη κιτρινόσαρκη Soreli που δημιουργήθηκε το 2008,αποκτήθηκε με δικαιώματα από εταιρεία της Άρτας και από το 2015 άρχισε να καλλιεργείται στην Ελλάδα. Είναι πρώιμη με την άνθιση να γίνεται μέσα σε 2 εβδομάδες πριν την Hayward, η ωρίμανση της πραγματοποιείται στα τέλη Σεπτεμβρίου με κατώτερο όριο για συγκομιδή το 8% ΔΣΣ, είναι πολύ παραγωγική, με μικρά σχετικά μεγέθη καρπού, και είναι κατάλληλες για περιοχές χωρίς ανοιξιάτικους παγετούς. Η εταιρεία Zespri συνεργάζεται πια με Έλληνες παραγωγούς για παραγωγή πράσινων και κίτρινων ακτινιδίων. Επιπροσθέτως, σε πιο βόρειες ψυχρές περιοχές μελετάται και το είδος Actinidia arguta, οι καρποί του είναι μικροί και ονομάζονται kiwiberries, δεν αποτελείται από χνούδι,έχει έντονο άρωμα και είναι γλυκό στην γεύση και είναι τέλειο σνακ. Παρότι το φυτό kiwiberry αντέχει το κρύο του χειμώνα, την άνοιξη εύκολα η νέα βλάστηση παγώνει από τους παγετούς και η προστασία του μπορεί να γίνει με ατομικά μπεκ διαβροχής του φυτού. Είναι ανθεκτικό στην Pseudomonas.
Κλίμα και Έδαφος
Απαιτεί ήπιο κλίμα. Το χειμώνα το φυτό παθαίνει ζημιές στους -12 °C ή και πιο ψηλά, και απαιτεί 900-1100 ώρες χαμηλών θερμοκρασιών για κανονική έκπτυξη των οφθαλμών. Το φθινόπωρο παγώνουν καρποί και φύλλα στους -3 °C. Την άνοιξη οι νέοι βλαστοί παγώνουν από τους -2 °C. Τα φύλλα διαπνέουν έντονα, απαιτείται συχνή άρδευση και υψηλή σχετική υγρασία. Ζημιές δημιουργούνται συχνά από ανέμους στις κληματίδες, το έδαφος πρέπει να στραγγίζει καλά και να μην έχει pH>7,5 (όχι ασβεστούχα εδάφη, άριστο το 6,0-6,2). Οι ανάγκες σε ψύχος των οφθαλμών μερικούς ζεστούς χειμώνες δεν καλύπτονται. Σε άλλες χώρες εκτός ΕΕ επιτρέπεται η χρήση hydrogen cyanamide. Στον κόσμο δοκιμάζονται και άλλα όπως Cytokin, Erger, Armobreak, Hi-Cane και Bluprins όχι μόνο για ακτινίδια αλλά και τα λοιπά οπωροφόρα. Τελικά ίσως ο ψεκασμός νιτρικού ασβεστίου 30-50 ημέρες πριν την κανονική έναρξη έκπτυξης των οφθαλμών να είναι αποτελεσματικός για καλή έκπτυξη των οφθαλμών μετά από ζεστό χειμώνα.
Πολλαπλασιασμός
Ο πολλαπλασιασμός επιτυγχάνεται με φυλλοφόρα μοσχεύματα. Παλαιότερα ο πολλαπλασιασμός γινόταν με εμβολιασμό σε σπορόφυτα. Επιπλέον, ένας άλλος τρόπος είναι ή μεταφορά με μπάλα χρώματος ή και γυμνόρριζα μετά την επεξεργασία των ρίζών με σκοπό την αποφυγή της ξήρανσης.
Εγκατάσταση οπωρώνα και Διαμόρφωση
Κατά την φύτευσή τους οι αποστάσεις θα πρέπει να είναι 4m x 5m ή και πιο πυκνά και η διαμόρφωση του είναι ημικρεββατίνα ή γραμμικό. Η φύτευση γίνεται σε σαμάρια σε νεροκρατούντα εδάφη.
Κλάδεμα
Αναγκαίο για να αποφευχθεί η δημιουργία της πυκνής κόμης, πράγμα που σημαίνει υψηλή υγρασία, κακός αερισμός, ανεπαρκής φωτισμός, ανάπτυξη βοτρύτη στους καρπούς, πρόωρη φυλλόπτωση, μείωση της ξηράς ουσίας που συσσωρεύεται στους καρπούς και στους παραγωγικούς βλαστούς που θα παραμείνουν για την παραγωγή της επόμενης χρονιάς. Διατηρούμε περίπου 15-20 κληματίδες με 10-20 γόνατα η κάθε μια (αμολυτές) ανά φυτό, καλύτερα λαίμαργες που φωτίζονταν πολύ όλη τη βλαστική περίοδο (έχουν ξυλοποιηθεί καλά) και βρίσκονται κοντά στους ψευδοβραχίονες. Κατά μια άλλη άποψη φαίνεται ότι φωτιζόμενες την προηγούμενη χρονιά καρποφορούσες κληματίδες δίνουν καλύτερη παραγωγικότητα την επόμενη χρονιά από τις λαίμαργες και αφήνονται συχνότερα από κάποιους. Πριν την έκπτυξη των οφθαλμών οι κληματίδες δένονται σε σύρματα σε σχήμα ψαροκόκκαλουμε απόσταση μεταξύ τους 35-40 cm για να αντέξουν το βάρος των νέων καρποφόρων βλαστών που θα εκπτυχούν, να αντέξουν σε ανέμους, να τοποθετηθούν στο χώρο ώστε να φωτίζονται, αραιώνονται και ψεκάζονται καλύτερα, κ.λπ.. Τα κλαδευτικά ψιλοκόβονται με καταστροφέα και παραμένουν εντός του οπωρώνα.
Για παράδειγμα στη Ν. Ζηλανδία το κλάδεμα έχει φτάσει σε άλλο επίπεδο: προσπαθούν να βελτιώσουν το φωτισμό κοντά στους καρπούς, να μειώσουν την άχρηστη βλάστηση και να βελτιώσουν την ανάπτυξη των κληματίδων που θα είναι αντικαταστάτες για την παραγωγή της επόμενης χρονιάς. Χρησιμοποιούν δακτυλίωση του φυτού, φυτορυθμιστές, θερινό κλάδεμα καρποφορούντων βλαστών αφαιρώντας τη συνέχεια της βλάστησης μετά τους καρπούς, αραίωμα και συγκράτηση των αντικαταστατών σε υποστήριξη κατακόρυφα από την κόμη. Στην Ελλάδα εφαρμόζουμε διαφυλλικά τα forchlorfenuron (κυτοκινίνη CPPU ή εμπορικό Sitofex) και triclopyr (γιββεριλίνη Maxim) την άνοιξη για αύξηση του βάρους των καρπών. Θα μπορούσαμε να χρησιμοποιούμε και τη δακτυλίωση νωρίς την άνοιξη και τη διαφυλλική εφαρμογή ουρίας κατά την αρχική ανάπτυξη των καρπών για βελτίωση του μεγέθους τους. Ανώτερος στόχος του θερινού κλαδέματος τον Ιούνιο ή ακόμα καλύτερα προανθικά (στάδιο μπουμπουκιού): είναι να αφαιρούνται οι άχρηστοι βλαστοί που δεν καρπίζουν και δεν χρειάζονται για την επόμενη χρονιά, να επιτυγχάνεται η βελτίωση του φωτός που φτάνει στον καρπό (οι φωτιζόμενοι έχουν 50% περισσότερο Ca και περισσότερη ξηρά ουσία από τους σκιαζόμενους), ενώ συγχρόνως να μειώνεται η υγρασία,να βελτιώνεται ο αερισμός και να αυξάνεται η θερμοκρασία μέσα στην κόμη. Έτσι επιτυγχάνεται αύξηση της διαπνοής που με τη σειρά της θα μεταφέρει περισσότερο Ca στον καρπό.
Άνθιση – Καρπόδεση – Αύξηση καρπού
Η άνθιση του γίνεται τον Μάιο. Ο καρπός του πρέπει να έχει >1000 σπέρματα, γι’ αυτό είναι σημαντική η παρουσία μελισσών στην άνθιση. Γίνεται συχνά εφαρμογή γύρης με τάλκ με μηχανήματα διασποράς κόνεως για βελτίωση της καρπόδεσης και τελικού μεγέθους καρπού. Προσοχή στην εισαγωγή γύρης από άλλες χώρες ή περιοχές, καθώς η Ψευδομονάδα μπορεί να μεταφερθεί με τη γύρη, ενώ δεν μεταφέρεται με τους καρπούς! Το αραίωμα γίνεται αμέσως μετά την καρπόδεση, αφήνοντας συνήθως 1 καρπό ανά θέση.
Λίπανση
Είναι πολλές οι απαιτήσεις σε Ν (20 μονάδες ανά στρέμμα σε 2 δόσεις), 20 μονάδες Κ τουλάχιστον (συχνά τροφοπενία Κ). Επιπλέον αρκετό Ca, 5 μονάδες Ρ και κοπριά. Προφανώς, υψηλή αζωτούχος λίπανση σημαίνει μεγαλύτερο μέγεθος καρπού (ή και λιγότερο αραίωμα – αφήνονται περισσότεροι καρποί επί του πρέμνου), αλλά προκαλεί μείωση στην ξηρά ουσία των καρπών και μειωμένη οργανοληπτική ποιότητα. Με μια κοινή παραγωγή 4 τόνων καρπών το στρέμμα, αφαιρούνται με καρπούς, φύλλα και 33 στους βλαστούς/ρίζες: 22 κιλά Ν, 3,7 κιλά Ρ και 17 κιλά Κ με περίπου το μισό αυτών στους καρπούς που απομακρύνονται. Το Ca φτάνει στους καρπούς μόνο με τα αγγεία (μέσω της διαπνοής) και κύρια τις πρώτες 8-9 εβδομάδες μετά την άνθιση (Ιούνιο και Ιούλιο). Δύο ψεκασμοί με Ca είναι χρήσιμοι τις πρώτες 5-6 εβδομάδες μετά την άνθιση ή νιτρικό Ca υδρολίπανση τον Απρίλιο. Άλλες διαφυλλικές λιπάνσεις δεν γίνονται στην ακτινιδιά λόγω της παχιάς εφυμενίδας του φύλλου της, που παρεμποδίζει την απορρόφηση θρεπτικών.
Το 2018 σε πολλούς ακτινιδεώνες παρατηρήθηκε μειωμένη άνθιση στις κληματίδες. Αυτό μάλλον οφείλονταν στην ελλιπή λίπανση το 2017, όταν η παραγωγή ήταν πολύ μεγάλη. Πρακτική λίπανση που προτείνεται στην περιοχή της Νάουσας είναι 1 κιλό πλήρες λίπασμα το Νοέμβριο (σχέση στοιχείων 2-1-2) (θεωρώ ότι είναι λάθος), ψεκασμό 30-40 κιλά θειικού Zn στον τόνο τον Ιανουάριο, 1,5 κιλό πλήρες λίπασμα (σχέση στοιχείων 5-1-6) τέλη Φεβρουαρίου, 200 γραμ χηλικό σίδηρο στο φυτό το Μάρτιο (σε 4 σημεία στο έδαφος περιμετρικά 1 μέτρο μακριά από τον κορμό), και 3 υδρολιπάνσεις με πλήρη λιπάσματα 15 ημέρες πριν, κατά την εφαρμογή, και 15 ημέρες μετά την εφαρμογή του Sitofex. Στον Πυργετό χρησιμοποιείται 15-15-15 σύνθετο λίπασμα (60 κιλά στο στρέμμα), γίνονται δύο εφαρμογές νιτροθειικής αμμωνίας 25-0-0 (από 30 κιλά στο στρέμμα κάθε φορά) τον Μάρτιο και Απρίλιο και μια εφαρμογή νιτρικού καλίου 13-0-46 (30 κιλά στο στρέμμα) τον Ιούνιο. Αλλού χρησιμοποιούνται πλήρη λιπάσματα 13-10-20 (από 40 κιλά στο στρέμμα, δύο φορές τέλη Φεβρουαρίου και τέλη Μαρτίου) στο έδαφος, νιτρικό ασβέστιο υδρολίπανση τον Ιούνιο (40 κιλά στο στρέμμα), και χλωριούχο κάλιο υδρολίπανση τον Ιούλιο (0-0-61, 5 κιλά στο στρέμμα). Τέλος, στην περιοχή Γιαννιτσών εφαρμόζονται στο φούσκωμα των οφθαλμών τον Μάρτιο πλήρες λίπασμα τύπου 21-7-17 (60 κιλά στο στρέμμα), τον Απρίλιο με υδρολίπανση λίγη νιτροθειική αμμωνία, στην πτώση πετάλων (σε εδάφη με <5% ανθρακικό), νιτρικό ασβέστιο όπου υπολογίζεται στα 20 κιλά στο στρέμμα, ενώ στις επόμενες 60 ημέρες από την άνθιση( ο καρπός φτάνει το 70-80% του τελικού μεγέθους) γίνονται δύο υδρολιπάνσεις με πλήρη λιπάσματα με βάσητο νιτρικό κάλιο.
Άρδευση
Απαιτεί περίπου 850 m3 /στρέμμα. Χρησιμοποιούνται μόνο ατομικά μπεκ για άρδευση λόγω της μεγάλης ποσότητας νερού και της υψηλής υγρασίας που απαιτούνται από την ακτινιδιά. Η υδρολίπανση του Ν μπορεί να δώσει άριστη αποτελεσματικότητα χρήσης του (έως και 90%, άρα δεν απαιτούνται πάνω από 15 μονάδες ανά στρέμμα). Αλλά και η τακτική άρδευση ώστε το επιφανειακό έδαφος να παραμένει υγρό (όλη την καρπική περίοδο) βοηθά τα επιφανειακά ριζίδια να απορροφήσουν περισσότερο Ca και να το μεταφέρουν τουλάχιστον τον Ιούνιο στον καρπό.
Ρυθμιστές ανάπτυξης στην ακτινιδιά
α) ριζοβόληση μοσχευμάτων με συνθετικές αυξίνες (IBA),
β) κυτοκινίνες και αυξίνες στον μικροπολλαπλασιασμό του ακτινιδίου για αύξηση των βλαστών και της ριζοβολίας, αντίστοιχα, in vitro,
γ) στον αγρό ψεκασμοί το χειμώνα για διακοπή του ληθάργου και ομοιόμορφη άνθιση με μακρομόρια λιπαρών οξέων (Erger) ή ουσίες με δράση κυτοκινίνης (Cytokin),
δ) βελτίωση του μεγέθους των καρπών με ψεκασμούς κοντά στην άνθιση με forclorfenuron (CPPU, Sitofex), ή triclopyr (Maxim) ή μίγμα NAA+GA3,
και
ε) μετασυλλεκτικά εφαρμογή 1-MCP για μακρά συντήρηση των ακτινιδίων και μείωση των σήψεων.
Συγκομιδή
Για τα πρασινόσαρκα όταν διαλυτά στερεά συστατικά (ΔΣΣ) >6,2% (νόμιμα), ενώ λοιπά χαρακτηριστικά ποιότητας θα πρέπει να είναι ξηρά ουσία (Ξ.Ο., είναι τα ΔΣΣ, το άμυλο και τα κατασκευαστικά μέρη των κυττάρων-κυτταρικό τοίχωμα και μεμβράνες) >15%, σκληρότητα σάρκας (έμβολο 8 mm) <6,3 kgf=""><1,2%.>14% ΔΣΣ και καλή σχέση με τα οξέα). Αν συγκομιστούν πιο νωρίς, τα ακτινίδια μαλακώνουν πολύ στη συντήρηση και δεν έχουν υψηλή γευστική ποιότητα. Επίσης με >16% Ξ.Ο. Στη συγκομιδή έχουμε άριστης γευστικής ποιότητας και συντηρησιμότητας ακτινίδια Hayward (τα κιτρινόσαρκα πρέπει >18% Ξ.Ο.) και άρχισε να χρησιμοποιείται το ειδικό βάρος του καρπού ως κριτήριο συλλεκτικής ωριμότητας. Αλλά η γευστική ποιότητα σχετίζεται πέραν της ξηράς ουσίας και με τη συγκέντρωση οξέων στα ακτινίδια. Όλα τα ανωτέρω για τα πρασινόσαρκα ακτινίδια. Τα κίτρινης ή πορτοκαλί σάρκας ακτινίδια συγκομίζονται βάσει του χρώματος σάρκας. Υπάρχουν διαθέσιμα όργανα μη καταστροφικής μέτρησης της ωριμότητας (Ξ.Ο. και χρώμα σάρκας) με μετρήσεις σε διαφορετικά μήκη κύματος στο εγγύς υπέρυθρο (DA meter, Kiwi meter) στους καρπούς επί του φυτού ή και μετασυλλεκτικά σε όλα τα στάδια διακίνησης του καρπού.
Συντήρηση
Η συντήρηση γίνεται χωριστά από άλλους καρπούς. Ο καρπός είναι πολύ ευαίσθητος στο αιθυλένιο και βοτρύτη (ψεκασμό πριν τη συγκομιδή ή εμβάπτιση μετασυλλεκτικά σε μυκητοκτόνο). Για τον βοτρύτη ιδιαίτερα διατίθεται νεοφανές μυκητοκτόνο για εφαρμογή από την άνθιση. Συντήρηση στους 0 °C, ΣΥ 90-95% και απορρόφηση αιθυλενίου με υπερμαγγανικό κάλιο ή ενεργό άνθρακα για πάνω από 4 μήνες. Σήμερα γίνεται εφαρμογή 1-MCP (παρεμποδιστής δράσης αιθυλενίου) στο θάλαμο συντήρησης (συγκέντρωση 0,625 ppm) για καθυστέρηση ωρίμανσης (μαλακώματος σάρκας). Ακτινίδια συγκομισμένα με 6,5% ΔΣΣ διατηρήθηκαν πιο σκληρά για συντομότερο διάστημα από ακτινίδια συγκομισμένα με 9% ΔΣΣ, που ήταν πιο σκληρά για περισσότερο χρόνο αλλά ωρίμασαν και σε πιο υψηλή οργανοληπτική ποιότητα. Υπάρχει ακόμα φορητό ή σταθερό όργανο μέτρησης της ωριμότητας με τη βοήθεια της εγγύς υπερύθρου ακτινοβολίας. Αυτό είναι μη καταστροφικό και μπορεί (το φορητό) να χρησιμοποιηθεί σε ακτινίδια επί του πρέμνου ή σε γραμμή διαλογής (το σταθερό) για να εκτιμηθεί η ωριμότητά τους για συγκομιδή ή για εμπορία. Τέτοια μη καταστροφικά όργανα αναπτύσσονται για άλλα φρούτα όπως είναι το μήλο, κεράσι, ροδάκινο. Τέλος, υπάρχει υψηλού κόστους όργανο Ηλεκτρονική Μύτη, που ανιχνεύει τα αρώματα του καρπού που σχετίζονται με την ωριμότητα αλλά και με τη λανθάνουσα ανάπτυξη σήψεων, που με τη σειρά τους θα προκαλέσουν ταχεία υποβάθμιση στα ακτινίδια (ο μύκητας Βοτρύτης σαπίζοντας ένα ακτινίδιο σε ένα θάλαμο 100 τόνων, μπορεί να παράγει αιθυλένιο να ωριμάσει και τους 100 τόνους ακτινιδίων!).
Η Βιολογική αξία του είναι υψηλή συγκρέντρωση βιταμίνης C. Αποτελείται από ανόργανα άλατα και πηκτίνες.
Εχθροί – ασθένειες
Σπάνια κοκκοειδή (γίνονται όλο και πιο συχνά τα προβλήματα), εμφανίζονται σταδιακά καινούργιοι εχθροί όπως τα μετκάλφα και ασθένειες [Pseudomonas syringae (PSA) είναι ο βακτηριακός καρκίνος, τεράστιες ζημιές στα κιτρινόσαρκα και αρκετές στα Hayward, υπάρχει στην Ελλάδα από το 2014]. Το PSA μεταφέρεται με τη γύρη, πολλαπλασιαστικό υλικό, φυσική διασπορά, αλλά δεν έχει βρεθεί να μεταφέρεται με τους καρπούς. Ο βοτρύτης σαπίζει τα ακτινίδια μετασυλλεκτικά. Οι νηματώδεις είναι ένα σημαντικό πρόβλημα του φυτού και υπάρχουν νεοφανή νηματοδοκτόνα για καταπολέμησή τους.
