Το τρακτέρ είναι ίσως το μοναδικό καταφύγιο του αγρότη από τον θόρυβο του κόσμου
Σε ένα πρόσφατο οδοιπορικό μας στην ελληνική ύπαιθρο, αποφασίσαμε να κάνουμε μια διαφορετική ερώτηση. Όχι για τις επιδοτήσεις, τις καλλιέργειες ή τις τιμές στην αγορά, αλλά για κάτι πιο προσωπικό: τη σχέση του αγρότη με το τρακτέρ του. Αυτό το «μηχάνημα» που από μακριά μοιάζει ψυχρό, από κοντά αποδεικνύεται ζεστός σύντροφος ζωής. Στα καφενεία, στα χωράφια, στις αυλές, ζητήσαμε από παραγωγούς να μας μιλήσουν όχι για τα άλογα ισχύος, αλλά για τα συναισθήματα που γεννά η μοναχική πορεία πάνω στο σίδερο και στη γη.
Κάποιοι χαμογέλασαν, κάποιοι σιώπησαν, κάποιοι είπαν ιστορίες που δεν περίμενες να ακουστούν δίπλα σε έναν σασμάν ή μια μπαταρία. Ανάμεσα στα λόγια που κρατήσαμε, μια φράση του κυρίου Χρήστου μας έκανε να σταθούμε
«Ό,τι δεν είπα ποτέ, το είπα μέσα στο τρακτέρ».
Στο χωράφι, ο χρόνος δεν κυλά όπως αλλού κυλά με παλμό, με σκόνη και με σιωπή. Εκεί, μέσα στην καμπίνα ενός τρακτέρ, διαμορφώνεται μια από τις πιο βαθιές και μοναχικές σχέσεις της αγροτικής ζωής. Για τον αγρότη, το τρακτέρ δεν είναι απλώς ένα μέσο καλλιέργειας, δεν είναι ένα ακόμη μηχάνημα στη ζωή του. Είναι το σημείο όπου αφήνεται μόνος με τον εαυτό του, εκεί όπου σκέψεις, αγωνίες και ελπίδες παίρνουν μορφή πάνω στους αυλακωμένους δρόμους της γης. Δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότεροι μετρούν τη ζωή του τρακτέρ όχι σε χιλιόμετρα αλλά σε ώρες — ώρες δουλειάς, διαλογισμού και κάποιες φορές εξομολόγησης.
Όπως μας είπε ένας αγρότης από τη Θεσσαλία, «ό,τι δεν λες στο σπίτι, το λες στο τρακτέρ. Εκεί δεν σε ακούει κανείς, αλλά σε ακούς εσύ». Είναι μια σχέση σχεδόν υπαρξιακή, όπου το μηχάνημα γίνεται προέκταση της ανθρώπινης ανάγκης για σταθερότητα και σιωπηλή συντροφικότητα. Μέσα στην καμπίνα, μπορεί κανείς να χαμογελάσει, να θυμώσει, να δακρύσει. Μπορεί να ονειρευτεί. Ή και να σωπάσει, απλώς ακολουθώντας τον ήχο της μηχανής και τη γεωμετρία του χωραφιού.
Για τον κ. Νίκο, αγρότη από την Πέλλα, το τρακτέρ του είναι «το μοναδικό πράγμα που δεν με πρόδωσε ποτέ». Με αυτό έμαθε να καλλιεργεί, να επιμένει, να σηκώνεται νωρίς, να αντέχει την παγωνιά και τη σκόνη. Ακόμη κι όταν το εισόδημα δεν έβγαινε, ακόμη κι όταν οι επιδοτήσεις καθυστερούσαν, το τρακτέρ του ήταν εκεί. Σαν σύντροφος σιωπηλός που δεν ζητά εξηγήσεις, δεν κάνει ερωτήσεις, απλώς προχωρά.
Η φράση που μας έμεινε «Ό,τι δεν είπα ποτέ, το είπα μέσα στο τρακτέρ» μας είπε ο κύριος Χρήστος, κοιτάζοντας το παλιό του μηχάνημα με βλέμμα βουρκωμένο. Μια φράση που δεν ήταν απλώς λόγια ήταν ο καθρέφτης μιας ζωής. Μας έκανε να σωπάσουμε και να καταλάβουμε, ίσως για πρώτη φορά, πόσα πράγματα μπορεί να χωρέσει μια καμπίνα γεμάτη σκόνη, ιδρώτα και μνήμες.
Σε ορισμένες περιοχές, το τρακτέρ δεν είναι μόνο εργαλείο είναι πολιτισμικό αποτύπωμα. Έχει όνομα, έχει ιστορία, έχει θέση στο σπίτι σχεδόν όπως ένα μέλος της οικογένειας. Τα παιδιά μαθαίνουν πρώτα πώς να το καθαρίζουν και μετά πώς να το οδηγούν. Κάποιοι το φωτογραφίζουν μετά το πλύσιμο, άλλοι του βάζουν ραδιόφωνο και φροντίζουν την καμπίνα σαν να ήταν σαλόνι.
Κι όμως, πίσω από αυτό το σιδερένιο κουβούκλιο, ποτισμένο με λάδια και βαρύ από τις μνήμες των εποχών, αναδύεται κάτι βαθιά ανθρώπινο. Το τρακτέρ το ίδιο που διαμορφώνει ραγισμένες παλάμες και κουρασμένα βλέμματα είναι ίσως το μοναδικό καταφύγιο του αγρότη από τον θόρυβο του κόσμου. Εκεί, μακριά από τη γραφειοκρατία, τους κανονισμούς, τις επιδοτήσεις, τα συνεργεία και τους ελέγχους, δεν χρειάζεται να αποδείξει τίποτα σε κανέναν. Είναι μόνος του με τη μηχανή και τις σκέψεις του, σε έναν χώρο που δεν ζητά δικαιολογίες, μόνο πορεία.
Καθώς το μέλλον της αγροτικής παραγωγής αλλάζει ραγδαία, με drones, αισθητήρες, αναλύσεις εδάφους και υπολογιστές να γίνονται πλέον μέρος της δουλειάς, αυτή η σχέση του ανθρώπου με το τρακτέρ του μοιάζει σχεδόν ρομαντική μια τεχνολογική μοναξιά με ψυχή. Και όσο υπάρχουν χωράφια, θα υπάρχουν και αυτοί οι άνθρωποι που, την ώρα που η μηχανή δουλεύει, σκέφτονται, θυμούνται, πονάνε ή ελπίζουν.
Γιατί εκεί, μέσα στην καμπίνα, γίνονται οι πραγματικοί απολογισμοί. Εκεί μετριούνται οι εποχές, οι αποτυχίες, οι προσδοκίες, οι απώλειες. Όχι με δείκτες και διαγράμματα, αλλά με ώρες. Και κάθε ώρα, κάθε μονοπάτι, κάθε σειρά στο χωράφι είναι και ένα κεφάλαιο αυτής της άγραφης, βαθιάς και αμετάφραστης σχέσης. Μιας σχέσης που δεν περιγράφεται εύκολα, αλλά φαίνεται στα μάτια του αγρότη, όταν κατεβαίνει από το τρακτέρ του και σκουπίζει ιδρώτα και σκόνη μαζί.