Η αυτοπαραγωγή ενέργειας στην Ελλάδα φρενάρει επικίνδυνα στασιμότητα στις αιτήσεις, κορεσμένο δίκτυο νέα εμπόδια για ενεργειακές κοινότητες
Σε μια περίοδο που η κλιματική κρίση επιβάλλει την αποκέντρωση της ενεργειακής παραγωγής, η Ελλάδα φαίνεται να επιβραδύνει αντί να επιταχύνει. Η έβδομη ανασκόπηση του Green Tank για τις ενεργειακές κοινότητες και την αυτοπαραγωγή αποτυπώνει με αριθμούς μια ανησυχητική τάση: στασιμότητα, αποθάρρυνση και τεχνοκρατικά εμπόδια στον πιο συμμετοχικό πυλώνα της ενεργειακής δημοκρατίας.
Από τον εικονικό συμψηφισμό στον... ηλεκτρικό τοίχο.Από τον Οκτώβριο του 2024, η μετάβαση στο καθεστώς του (εικονικού) συμψηφισμού επέφερε επιβράδυνση στις νέες αιτήσεις έργων αυτοπαραγωγής. Ειδικά για τις ενεργειακές κοινότητες, που είναι βασικός μοχλός της αποκέντρωσης, η επίπτωση υπήρξε καταλυτική. Ενώ το 2023 είχε σημειωθεί εντυπωσιακό ρεκόρ με 21.350 νέες αιτήσεις, το 2024 ο αριθμός περιορίστηκε στις 13.966, και το πρώτο τρίμηνο του 2025 υποβλήθηκαν μόλις 1.576 νέες αιτήσεις.
Η αποθαρρυντική πραγματικότητα ενισχύεται από το γεγονός ότι μόνο 60 νέες αιτήσεις έργων ενεργειακών κοινοτήτων κατατέθηκαν μεταξύ Ιανουαρίου 2024 και Μαρτίου 2025, με μόλις δύο από αυτές να εφαρμόζουν το νέο καθεστώς ταυτοχρονισμού.
Το δίκτυο δεν φτάνει για όλους – η Δυτική Μακεδονία σε αδιέξοδο, που είναι παραδοσιακά ενεργειακή καρδιά της χώρας λόγω λιγνίτη, παραμένει παγιδευμένη σε κορεσμένο δίκτυο. Παρότι είναι η δεύτερη σε πλήθος ενεργειακών κοινοτήτων (294), 87,4% των έργων που κατατίθενται ακυρώνονται λόγω αδυναμίας σύνδεσης. Η αναλογία είναι σκληρή για κάθε έργο που ηλεκτρίζεται, τρεις αιτήσεις απορρίπτονται.
Η ηλέκτριση έργων ενεργειακών κοινοτήτων επιβραδύνεται σταθερά. Από 408 έργα (309,9 MW) το 2023, η χώρα πέρασε στα 299 έργα (212,3 MW) το 2024, και μόλις 42 έργα (34,4 MW) το πρώτο τρίμηνο του 2025. Εξαίρεση αποτελούν τα έργα αυτοπαραγωγής των ενεργειακών κοινοτήτων, που υπερ-τριπλασιάστηκαν το 2024, αλλά εξακολουθούν να αντιστοιχούν σε μόλις το 4,4% της συνολικής ηλεκτρισμένης ισχύος.
Ο ρόλος των Περιφερειών και το “στοίχημα” του Απόλλων
Σε μια νότα αισιοδοξίας, το πρόγραμμα «Απόλλων» ενεργοποίησε δέκα Ενεργειακές Κοινότητες Πολιτών (ΕΚΠ) σε ισάριθμες περιφέρειες, με στόχο να καλυφθούν ενεργειακές ανάγκες των τοπικών κοινωνιών και ευάλωτων πολιτών με το νέο σχήμα συμψηφισμού.
Η Κεντρική Μακεδονία ξεχωρίζει με 380 ενεργειακές κοινότητες και 353,7 MW ηλεκτρισμένης ισχύος, κατακτώντας την πρώτη θέση πανελλαδικά. Αντιθέτως, η Θεσσαλία καταγράφει το μεγαλύτερο αριθμό εκκρεμών έργων (239,8 MW), αναδεικνύοντας την ανάγκη για αύξηση του διαθέσιμου ηλεκτρικού χώρου.
Μέχρι τον Μάρτιο του 2025, έχουν ηλεκτριστεί 32.955 έργα αυτοπαραγωγής συνολικής ισχύος 937,6 MW, κυρίως με φωτοβολταϊκά (871,9 MW). Όμως, μαζί με τα εκκρεμή έργα, η ισχύς φτάνει τα 1.865 MW, πλησιάζοντας επικίνδυνα το ανώτατο θεσμοθετημένο όριο των 2 GW σύμφωνα με τον ν. 5037/2023.
Ο πολιτικός αναλυτής του Green Tank, Νίκος Μάντζαρης, σημειώνει χαρακτηριστικά:
«Η Πολιτεία οφείλει να ενισχύσει τον θεσμό των ενεργειακών κοινοτήτων και την αυτοπαραγωγή, επεκτείνοντας τον διαθέσιμο ηλεκτρικό χώρο στα 3 GW και αξιοποιώντας εθνικούς και ευρωπαϊκούς πόρους για τη στήριξη έργων αυτοπαραγωγής».
Ενέργεια από τους Πολίτες ή για τους Λίγους;
Επτά χρόνια μετά τον πρώτο νόμο για τις ενεργειακές κοινότητες, η υπόθεση της ενεργειακής δημοκρατίας δείχνει να ανακόπτεται από τεχνοκρατικές αγκυλώσεις και γραφειοκρατικά όρια. Το στοίχημα για καθαρή, προσβάσιμη και αποκεντρωμένη ενέργεια δεν μπορεί να κερδηθεί χωρίς χώρο στο δίκτυο, χωρίς στήριξη στις κοινότητες και κυρίως, χωρίς πολιτική βούληση.