Νέο νομοσχέδιο: μείωση παροχών, αναδιάρθρωση δομών, ευέλικτες άδειες και έμφαση στην εργασιακή ένταξη
Δραστική αναμόρφωση της μεταναστευτικής πολιτικής προωθεί το υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, με νομοσχέδιο για τη νόμιμη μετανάστευση που αναμένεται να παρουσιαστεί από τον αρμόδιο υπουργό Θάνο Πλεύρη στο επόμενο Υπουργικό Συμβούλιο και να κατατεθεί στη Βουλή τον Οκτώβριο. Κεντρικός στόχος είναι η θέσπιση συνεκτικού πλαισίου για τη νόμιμη και την παράνομη μετανάστευση, σε απόλυτη εναρμόνιση με τις πρόσφατες ρυθμίσεις που ποινικοποιούν την παραμονή παράτυπων μεταναστών.
Το σχέδιο προβλέπει μείωση παροχών και επιδομάτων και μετατόπιση πόρων προς προγράμματα κατάρτισης και εργασιακής ενσωμάτωσης προσφύγων. Οι δομές φιλοξενίας «σπάνε» σε δύο κατηγορίες: εκείνες που θα υποδέχονται αιτούντες με «προσφυγικό προφίλ»—με παράλληλη καταγραφή δεξιοτήτων, γνώσεων και εμπειρίας—και εκείνες για παράνομους μετανάστες υπό καθεστώς επιστροφής. Στελέχη υποδοχής, αξιοποιώντας αυξημένη εμπειρία, εκτιμούν με ποσοστό ακρίβειας 80%-90% αν πληρούνται οι προϋποθέσεις ασύλου.
Για τους δικαιούχους διεθνούς προστασίας, αλλάζει το μοντέλο στήριξης με υποχρεωτική σύνδεση στην αγορά εργασίας και στοχευμένη κατάρτιση σε κλάδους με ελλείψεις. Όπως δηλώνει ο Θάνος Πλεύρης: «Αλλάζουμε τη φιλοσοφία των προγραμμάτων για όσους δικαιούνται διεθνή προστασία ώστε οι μετανάστες να ενταχθούν γρήγορα στην αγορά εργασίας. Θα τους δοθούν η ευκαιρία, κάθε εργαλείο και υποστήριξη για να μπουν στην αγορά εργασίας που έχει μεγάλες ανάγκες. Οποιος πήρε άσυλο και μένει στην Ελλάδα δεν θα ζει με τα χρήματα των φορολογουμένων, θα δουλεύει». Και προσθέτει: «Οποιος παίρνει άσυλο και μένει στην Ελλάδα δεν θα ζει με τα χρήματα των φορολογουμένων, θα δουλεύει».
Παράλληλα, η ηγεσία του υπουργείου προωθεί παρεμβάσεις για την άρση γραφειοκρατικών εμποδίων στις ανανεώσεις αδειών διαμονής. Στα αρμόδια γραφεία εκκρεμούν περίπου 290.000 αιτήσεις—πολλοί αιτούντες ζουν και εργάζονται στη χώρα για πάνω από μία δεκαετία—ενώ προβλέπεται ενίσχυση προξενικών αρχών και επικαιροποίηση διακρατικών συμφωνιών για ταχύτερη προσέλκυση εργατών τρίτων χωρών.
Κομβική τομή του πλαισίου είναι η εισαγωγή νέων, ευέλικτων θεωρήσεων: φοιτητικές (για ολόκληρη τη διάρκεια σπουδών χωρίς ανανέωση), για χρήση ιατρικών υπηρεσιών, για υψηλή εξειδίκευση και δεξιότητες, καθώς και στοχευμένες άδειες με ταχείες διαδικασίες. Προβλέπεται «fast track» διαδρομή για περιπτώσεις στρατηγικού ενδιαφέροντος (όπως μεγάλα επενδυτικά σχέδια), ενώ για χώρες προέλευσης με υψηλή παρατυπία ο ρυθμός των νόμιμων ροών θα συνδέεται με την αποδοχή επιστροφών από τις ίδιες.
Στο επιχειρησιακό σκέλος, τα επίσημα στοιχεία δείχνουν αισθητή αποκλιμάκωση των παράνομων ροών στα νησιά του Αιγαίου, εξέλιξη που αποδίδεται στο συνδυασμό αυστηρότερου νομοθετικού πλαισίου και εντατικών θαλασσίων ελέγχων. Στην Κρήτη οι αφίξεις μειώθηκαν κατά 81%, στη Λέσβο κατά 57%, στη Χίο κατά 46%, στη Σάμο κατά 44%, ενώ στα Δωδεκάνησα η πτώση αγγίζει το 71%. Τον τελευταίο μήνα υλοποιήθηκαν πάνω από 1.000 απελάσεις. Παράλληλα, εφαρμόζονται ρυθμίσεις που καθιστούν ποινικό αδίκημα την παραμονή μετά την απόρριψη ασύλου, με ενημέρωση ότι οι ενδιαφερόμενοι αντιμετωπίζουν διοικητική κράτηση έως 24 μήνες και ποινή φυλάκισης 2 έως 5 έτη, με μοναδική εξαίρεση την οικειοθελή επιστροφή.
Σε επίπεδο δυναμικού, το υπουργείο εκτιμά ότι η ανακατανομή πόρων από επιδόματα σε κατάρτιση μπορεί να τροφοδοτήσει άμεσα κλάδους με 100.000–120.000 εργαζόμενους, με δυνητική ετήσια αναπλήρωση έως 25.000 προσφύγων, επιπλέον όσων εισέρχονται από νέες νόμιμες οδούς. Σήμερα στην Ελλάδα διαμένουν νόμιμα 508.499 πολίτες τρίτων χωρών και 127.000 δικαιούχοι διεθνούς προστασίας.
Την περίοδο 2021–Ιούλιος 2025 κατατέθηκαν 1.039.787 αιτήματα αδειών διαμονής (671.656 εκδόθηκαν, 79.444 απορρίφθηκαν, 1.156 ανακλήθηκαν, 287.531 εκκρεμούν). Για τον αριθμό των παράτυπων μεταναστών δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία· οι εκτιμήσεις δεν υπερβαίνουν τις 70.000, με περίπου 40.000 αιτήσεις που κατατέθηκαν μέσω της «τροπολογίας Καιρίδη» για νομιμοποίηση με απόδειξη τριετούς παραμονής. Με το νέο πλαίσιο, οι επιλογές για τη συγκεκριμένη κατηγορία περιορίζονται στην οικειοθελή αποχώρηση ή στη φυλάκιση.
Η κυβέρνηση θέτει ως επόμενο στοίχημα την ενίσχυση των νόμιμων οδών και την ταχεία εργασιακή ένταξη όσων λαμβάνουν άσυλο, με στόχο την αντιστροφή του ισοζυγίου υπέρ των νόμιμων αφίξεων μέσα από μια πολιτική που χαρακτηρίζεται αυστηρή αλλά δίκαιη.