Η γεωργία του μέλλοντος περνά από τεστ αντοχής
Η νέα ανάλυση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για το όραμα της γεωργίας και των τροφίμων έως το 2040 αποκαλύπτει ότι η επιτυχία του ευρωπαϊκού σχεδίου θα εξαρτηθεί από τη συνοχή των πολιτικών, την επάρκεια των πόρων και τη δυνατότητα προσαρμογής σε αβέβαια μελλοντικά σενάρια.
Στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο των Βρυξελλών, μια μελέτη με φαινομενικά τεχνικό τίτλο Future-proofing the vision for agriculture and food
προκάλεσε περισσότερο από απλό ενδιαφέρον. Πρόκειται για μια ανάλυση βάθους της Υπηρεσίας Έρευνας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (EPRS) που επιχειρεί να απαντήσει σε ένα θεμελιώδες ερώτημα: μπορεί το νέο όραμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη γεωργία και τα τρόφιμα να επιβιώσει στις επόμενες δεκαετίες, όταν οι προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής, της γεωπολιτικής αστάθειας και των κοινωνικών ανισοτήτων εντείνονται;
Η έρευνα, που φέρει την υπογραφή της Lucia Vesnic-Alujevic, χρησιμοποιεί μια μέθοδο πολιτικής προσομοίωσης, γνωστή ως foresight wind-tunnelling, δοκιμάζοντας το ευρωπαϊκό σχέδιο μέσα από τέσσερα πιθανά μελλοντικά σενάρια. Από έναν κόσμο όπου κυριαρχούν οι συγκρούσεις και η αυτάρκεια (Storms), έως μια Ευρώπη πλήρως ψηφιοποιημένη αλλά απορρυθμισμένη (Endgame), η ανάλυση αναζητά τα σημεία ανθεκτικότητας και αδυναμίας της κοινής ευρωπαϊκής στρατηγικής.
Στο επίκεντρο βρίσκεται το όραμα που παρουσίασε η Επιτροπή τον Φεβρουάριο του 2025, το οποίο επιδιώκει να συνδυάσει την ανταγωνιστικότητα με τη βιωσιμότητα, την καινοτομία με τη δικαιοσύνη. Ωστόσο, σύμφωνα με την έκθεση, πίσω από τα μεγαλόπνοα συνθήματα κρύβεται μια σειρά από δομικές αντιφάσεις: η Ευρωπαϊκή Ένωση εξακολουθεί να αναζητά ισορροπία ανάμεσα στην πράσινη μετάβαση και τη διατήρηση του παραγωγικού της ιστού.
Η ανάλυση αποκαλύπτει ότι οι στόχοι που σχετίζονται με την κυκλική οικονομία, τη μείωση στρατηγικών εξαρτήσεων, την ανάπτυξη βιοπαρασιτοκτόνων και την παραγωγή βιώσιμων πρωτεϊνών παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη ανθεκτικότητα σε διαφορετικά μελλοντικά περιβάλλοντα. Αυτές οι προτεραιότητες, όπως υπογραμμίζεται, μπορούν να στηρίξουν την ευρωπαϊκή αυτάρκεια και να προσδώσουν στρατηγικό βάθος στην αγροτική πολιτική της Ένωσης.
Αντίθετα, άλλες πλευρές του οράματος όπως η ενίσχυση της θέσης των αγροτών στην αλυσίδα αξίας ή η πλήρης ψηφιοποίηση και αυτοματοποίηση της παραγωγής θεωρούνται ευάλωτες σε πολιτικές και κοινωνικές αναταράξεις. Η απλοποίηση της γραφειοκρατίας μέσω ψηφιακών εργαλείων μπορεί να μειώσει τα βάρη για τους παραγωγούς, αλλά εγκυμονεί τον κίνδυνο νέων ανισοτήτων μεταξύ των ψηφιακά προνομιούχων και των αποκλεισμένων αγροτικών περιοχών. Παράλληλα, η συγκέντρωση ισχύος σε λίγους πολυεθνικούς παίκτες περιορίζει το όραμα για μια δίκαιη και διαφανή αγροδιατροφική αλυσίδα.
Η μελέτη σημειώνει επίσης ότι, παρά τις διακηρύξεις για μια «γεωργία χωρίς αποκλεισμούς», η οικονομική και πολιτική συγκυρία θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο. Το μέλλον της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής μετά το 2027 θα εξαρτηθεί από τη βούληση των κρατών-μελών να χρηματοδοτήσουν μια πραγματικά πράσινη και ανθεκτική μετάβαση, και όχι απλώς να αναπαράγουν παλιές δομές επιδοτήσεων με νέο λεξιλόγιο.
Η EPRS προειδοποιεί ότι η υλοποίηση του οράματος θα συναντήσει δυσκολίες εάν δεν υπάρξει ισχυρότερη συνοχή πολιτικών, καθώς και προληπτική διακυβέρνηση που θα λαμβάνει υπόψη παγκόσμιους κινδύνους πέραν του ελέγχου της Ε.Ε. — από την ενεργειακή ασφάλεια έως τις διαταραχές στις εφοδιαστικές αλυσίδες. Με άλλα λόγια, η επιτυχία του ευρωπαϊκού σχεδίου δεν θα εξαρτηθεί μόνο από τις εσωτερικές του μεταρρυθμίσεις, αλλά και από την ικανότητά του να προσαρμόζεται σε έναν ρευστό και απρόβλεπτο κόσμο.
Όπως υπογραμμίζει η ανάλυση, το στοίχημα της ευρωπαϊκής γεωργίας του 2040 υπερβαίνει τα όρια της τεχνολογίας και της οικονομίας· είναι πρωτίστως πολιτικό και αξιακό. Αν η Ευρώπη επιθυμεί να διατηρήσει τη γεωργία της ως πυλώνα κοινωνικής συνοχής, επισιτιστικής ασφάλειας και περιβαλλοντικής ισορροπίας, θα χρειαστεί να επαναπροσδιορίσει σε βάθος τι σημαίνει «πρόοδος» στον 21ο αιώνα όχι ως αδιάκοπη μεγέθυνση, αλλά ως ικανότητα προσαρμογής, δικαιοσύνης και ανθεκτικότητας μέσα σε έναν κόσμο που μεταμορφώνεται ταχύτερα από ποτέ.