Οι περισσότερες χώρες της ΕΕ αντιμετωπίζουν μείωση του ποσοστού ανανέωσης των γενεών και η τάση αυτή εμφανίζεται εντονότερη στις αγροτικές περιοχές.
Του Κώστα Μπαγινέτα,
Γενικός Γραμματέας Αγροτικής Πολιτικής και Διεθνών Σχέσεων, ΥπΑΑΤ
Η επιδείνωση της δημογραφικής κατάστασης αποτελεί βασική πρόκληση για την ανταγωνιστικότητα ποικίλων τομέων, με εντονότερο αποτύπωμα να διαφαίνεται στον αγροτικό τομέα, ο οποίος καλείται παράλληλα να διαχειριστεί και την επισιτιστική ασφάλεια στην Ευρώπη.
Οι περισσότερες χώρες της ΕΕ αντιμετωπίζουν μείωση του ποσοστού ανανέωσης των γενεών και η τάση αυτή εμφανίζεται εντονότερη στις αγροτικές περιοχές, ιδίως σε εκείνες που απέχουν από τα μεγάλα αστικά κέντρα, συμπεριλαμβανομένων των περιοχών όπου η γεωργία παίζει σημαντικό οικονομικό ρόλο. Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι σύμφωνα με την Eurostat, το 2020 μόνο το 11,9% των γεωργών στην ΕΕ ήταν κάτω των 40 ετών (6,5% κάτω των 35 ετών). Το 57,5% των γεωργών ήταν άνω των 55 ετών, ενώ σχεδόν ένας στους τρεις γεωργούς (30,4%) ήταν 65 ετών και άνω.
Η αντιμετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων της τρέχουσας δημογραφικής κατάστασης (γήρανση του πληθυσμού, μετανάστευση προς τις πόλεις και χαμηλό ποσοστό γυναικών στις αγροτικές περιοχές) καθώς και η προσαρμογή σε αυτές, είναι απαραίτητες για τη διατήρηση της ζωτικότητας των αγροτικών περιοχών και για τη διεξαγωγή της γεωργικής παραγωγής με τρόπο που να εξασφαλίζει την κερδοφορία, την ανταγωνιστικότητα και τη βιωσιμότητά της.
Επιπλέον, η καινοτομία και ο εκσυγχρονισμός της γεωργίας σε μεγάλη κλίμακα, απαιτούν υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης, κατάλληλες δεξιότητες, τεχνολογικές και οικονομικές γνώσεις (αυτοματοποίηση, ψηφιοποίηση και χρήση τεχνητής νοημοσύνης κτλ), δεδομένα στα οποία είναι πιο εξοικειωμένη η νέα γενιά. Αξίζει να αναφερθεί ότι και στο πρόσφατο ‘Άτυπο Συμβούλιο Υπουργών Γεωργίας που έλαβε χώρα στην Πολωνία, το θέμα που συζητήθηκε ήταν η ανανέωση των γενεών ως βάση για την καινοτομία και τον εκσυγχρονισμό στη γεωργία. Η επιτυχία της ανανέωσης των γενεών στη γεωργία αποτελεί προϋπόθεση για τη διατήρηση του ευρωπαϊκού μοντέλου γεωργίας, το οποίο συχνά βασίζεται σε οικογενειακές εκμεταλλεύσεις και στοχεύει να είναι ανταγωνιστικό, σεβόμενο παράλληλα το περιβάλλον.
Η «διαδικασία επίτευξης της ανανέωσης γενεών στη γεωργία» καθορίζεται κυρίως από τη(ν):
- βελτίωση αντικειμενικών διαδικασιών: Για να ενθαρρυνθούν οι νέοι να παραμείνουν ή να εγκατασταθούν σε αγροτικές περιοχές και να ασχοληθούν με τη γεωργία, χρειάζονται στοχευμένα κίνητρα που να ανταποκρίνονται σε έναν σύγχρονο τρόπο ζωής και εργασίας. Πολλοί οριζόντιοι παράγοντες που σχετίζονται με το βιοτικό επίπεδο στις αγροτικές περιοχές επηρεάζουν την τάση παραμονής ή εγκατάστασης σε αγροτικές περιοχές και την ανάληψη επαγγελματικής δραστηριότητας στον τομέα της γεωργίας (τεχνικές υποδομές, δημόσιες υπηρεσίες υψηλής ποιότητας, καλές συγκοινωνιακές συνδέσεις με τοπικά και υπερπεριφερειακά κέντρα, ψυχαγωγία κτλ).
- εξασφάλιση της προθυμίας των νέων να ασχοληθούν με τη γεωργία: Χρειάζονται οικονομικά κίνητρα (επιδοτήσεις, φορο-ελαφρύνσεις και χαμηλότοκα δάνεια κτλ), προκειμένου να μειωθούν τα εμπόδια εισόδου στην αγροτική παραγωγή συνδυαστικά με ενεργές πολιτικές, σε εθνικό αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, για την αγροτική γη (βοσκότοποι, χρήσεις γης, κληρονομικό δίκαιο). Επίσης, θα πρέπει να υπάρξουν παρεμβάσεις «πλαισίωσης» των γεωργών νεαρής ηλικίας με δράσεις κατάρτισης, παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών και mentoring όπως και παρεμβάσεις για την ενίσχυση της συνεργασίας και του συνεταιρίζεσθαι μεταξύ τους, εξασφαλίζοντας έτσι την κερδοφορία και την προστιθέμενη αξία της γεωργικής παραγωγής, για την ενός ικανοποιητικού επιπέδου διαβίωσης σε σχέση με άλλα επαγγέλματα.
- εξασφάλιση της προθυμίας των ηλικιωμένων γεωργών να διακόψουν την επαγγελματική τους δραστηριότητα (γεωργία): Χρειάζονται επιπρόσθετα, στοχευμένες δράσεις ενθάρρυνσης των ηλικιωμένων να αποσυρθούν από την ενεργή γεωργική δραστηριότητα και ταυτόχρονα να ενεργοποιηθούν στην κινητικότητα και μεταβίβαση της γεωργικής τους γης σε νέους γεωργούς.
Στο πλαίσιο αυτό, μια ακόμη φυσική συνέπεια της ανανέωσης των γενεών στη γεωργία θα είναι η αυξημένη προθυμία των διαχειριστών των αγροτικών εκμεταλλεύσεων να αναδιαρθρώσουν τις εκμεταλλεύσεις που αναλαμβάνουν, εισάγοντας νέες, συμπεριλαμβανομένων καινοτόμων, λύσεις στην οργάνωση της παραγωγικής διαδικασίας, στις μεθόδους παραγωγής, στη χρήση σύγχρονων τεχνολογιών και στην εμπορία νέων ή βελτιωμένων προϊόντων.
Εν κατακλείδι, για να ανατραπεί η αποδυνάμωση της νέας γενιάς στον αγροτικό τομέα, χρειάζεται να ακολουθηθούν ολιστικές πολιτικές και παρεμβάσεις, οι οποίες θα τοποθετούν τον «νέο αγρότη» στο επίκεντρο εξασφαλίζοντάς παροχές, απολαβές και εργαλεία τα οποία θα «αναπληρώνουν» τη γεωγραφική, κοινωνική, οικονομική απομόνωση και υστέρηση που χαρακτηρίζει πολλές αγροτικές περιοχές, όπως νησιωτικές, ακριτικές και ορεινές περιοχές.