Ελαιόλαδο και παγκόσμιες αγορές η μεσόγειος επαναπροσδιορίζει τον “υγρό χρυσό” ως στρατηγικό asset
Το ελαιόλαδο δεν είναι απλώς ένα προϊόν του αγροτικού τομέα. Είναι φορέας πολιτισμού, εργαλείο εξωτερικής πολιτικής και κινητήριος μοχλός της οικονομίας για τις μεσογειακές χώρες που το παράγουν. Η Ισπανία, η Ιταλία, η Ελλάδα, η Τυνησία και άλλοι σημαντικοί παίκτες διαμορφώνουν έναν διατροφικό άξονα επιρροής που συνδέει τη γεωργία με τη γεωπολιτική και το παγκόσμιο εμπόριο. Η Ισπανία δεσπόζει με σχεδόν το 50% της παγκόσμιας παραγωγής και το 60% των εξαγωγών, ενισχύοντας τη θέση της ως βασικός προμηθευτής των διεθνών αγορών και καθιστώντας την Ανδαλουσία το επίκεντρο της παγκόσμιας ελαιοκομικής δυναμικής.
Η ιταλική στρατηγική επαναπροσδιορισμού και εμπορικής υπεραξίας. Αν και η Ιταλία παράγει μόλις το ένα τέταρτο του ισπανικού όγκου, εφαρμόζει ένα εξαιρετικά αποδοτικό μοντέλο branding. Εισάγοντας ελαιόλαδο κυρίως από την Ισπανία, το επανασυσκευάζει με τη σφραγίδα της Made in Italy ποιότητας και το εξάγει με υψηλότερο περιθώριο κέρδους. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό: οι ιταλικές εξαγωγές κοστολογούνται κατά μέσο όρο στα 4.781 ευρώ/τόνο, έναντι των 3.656 ευρώ/τόνο της Ισπανίας, σύμφωνα με στοιχεία του Διεθνούς Συμβουλίου Ελαιολάδου για την περίοδο 2021/22. Η στρατηγική αυτή μετατρέπει την Ιταλία όχι μόνο σε καταναλωτή αλλά και σε εξαγωγέα υψηλής προστιθέμενης αξίας.
Κλιματική πίεση, ενεργειακή κρίση και μεταβλητότητα τιμών.Οι επιπτώσεις της παρατεταμένης ξηρασίας και της ενεργειακής κρίσης διαμόρφωσαν νέες συνθήκες στην παγκόσμια αγορά. Την περίοδο 2022–2023, η ισπανική παραγωγή μειώθηκε σχεδόν στο ήμισυ, προκαλώντας κατακόρυφη άνοδο τιμών. Οι ελλείψεις και η αβεβαιότητα στην εφοδιαστική αλυσίδα εξαιτίας της πανδημίας και του πολέμου στην Ουκρανία οδήγησαν σε εκτίναξη του κόστους μεταφοράς και συσκευασίας, εντείνοντας τις πιέσεις στην τελική τιμή. Ωστόσο, το 2024-2025 καταγράφεται σημαντική ανάκαμψη, με την Ισπανία να φθάνει τα 1,26 εκατομμύρια τόνους παραγωγής, αυξημένη κατά 48% σε ετήσια βάση και 4% πάνω από τον μέσο όρο πενταετίας.
Ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ ανακοίνωσε την επιβολή δασμού 30% σε όλα τα προϊόντα που εισάγονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Μεξικό, με ισχύ από την 1η Αυγούστου, όπως έκανε γνωστό μέσω δύο επιστολών που δημοσίευσε στην πλατφόρμα του, Truth Social. Η απόφαση αυτή προκαλεί νέο κύμα ανησυχίας στους ευρωπαίους εξαγωγείς, ιδιαίτερα στον τομέα του ελαιολάδου, ο οποίος είχε ήδη πληγεί την προηγούμενη περίοδο από ανάλογα μέτρα.
Η αμερικανική αγορά είναι η πιο πολύτιμη εκτός Ε.Ε., αλλά ταυτόχρονα και η πιο αβέβαιη. Στο παρελθόν, οι δασμοί της κυβέρνησης Τραμπ (έως 20%) στο ευρωπαϊκό ελαιόλαδο προκάλεσαν ισχυρό πλήγμα στους εξαγωγείς της Ιβηρικής και της Ιταλίας. Αντιθέτως, χώρες όπως το Μαρόκο επωφελήθηκαν, λόγω χαμηλότερων δασμών (10%), αυξάνοντας το μερίδιό τους κατά 15%. Μέσα σε αυτό το σύνθετο εμπορικό περιβάλλον, σύμφωνα με αποκλειστικές πληροφορίες, ολοένα και περισσότεροι ευρωπαϊκοί όμιλοι εξετάζουν το ενδεχόμενο μεταφοράς τμημάτων της παραγωγής ή της συσκευασίας στην Τουρκία, η οποία δεν υπόκειται στους ίδιους τελωνειακούς φραγμούς από τις ΗΠΑ, με στόχο την παράκαμψη των αμερικανικών δασμών και την προστασία της εξαγωγικής δραστηριότητας.
Σε τελική ευθεία μπαίνουν οι συνομιλίες μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και Ηνωμένων Πολιτειών για την αποφυγή επιβολής δασμών στα αγροτικά προϊόντα, καθώς η διορία της 1ης Αυγούστου πλησιάζει. Η κυβέρνηση Τραμπ απειλεί με δασμούς 30% στις ευρωπαϊκές εξαγωγές, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται και βασικά προϊόντα του πρωτογενούς τομέα.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο Επίτροπος Εμπορίου Μάρος Σέφτσοβιτς έχει προγραμματισμένη συνομιλία με τον Αμερικανό Υπουργό Εμπορίου Χάουαρντ Λάτνικ, ενώ το τεχνικό επιτελείο των δύο πλευρών βρίσκεται σε εντατικές διαβουλεύσεις. Οι Βρυξέλλες έχουν ήδη ετοιμάσει πακέτο αντιμέτρων ύψους 21 δισ. ευρώ, το οποίο περιλαμβάνει αντίστοιχες κυρώσεις σε αμερικανικά αγροτικά και βιομηχανικά προϊόντα. Προς το παρόν, τα αντίμετρα αυτά βρίσκονται σε αναμονή, με στόχο να δοθεί χώρος στη διαπραγμάτευση.
Παράλληλα, η Πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Αντόνιο Κόστα πραγματοποιούν επίσημες επισκέψεις σε Ασία και Κίνα, με το εμπόριο και τη γεωργία να βρίσκονται στο επίκεντρο των επαφών.
Η ΕΕ επιδιώκει την αποφυγή επιβολής δασμών σε κρίσιμα γεωργικά προϊόντα που εξάγονται στις ΗΠΑ, την ώρα που οι αγορές παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις, με την αγροδιατροφική αλυσίδα να βρίσκεται σε καθεστώς αναμονής.
Η σταθερότητα των εξαγωγών δεν μπορεί πλέον να βασίζεται σε λίγες αγορές ή σε παραδοσιακά μοντέλα. Οι μεσογειακές χώρες οφείλουν να κινηθούν σε τρεις στρατηγικές κατευθύνσεις. Πρώτον, η διαφοροποίηση αγορών είναι κρίσιμη, με ενίσχυση της παρουσίας σε Ασία, Λατινική Αμερική και Μέση Ανατολή. Δεύτερον, η επένδυση στη βιωσιμότητα και στην ανθεκτικότητα των ελαιώνων είναι αναγκαία, καθώς η κλιματική μεταβλητότητα μεταφράζεται σε παραγωγικούς κινδύνους. Τρίτον, η ανάδειξη ισχυρής ταυτότητας των εθνικών brands –ακολουθώντας το παράδειγμα της Ιταλίας– μπορεί να αυξήσει την υπεραξία του προϊόντος, ακόμη και όταν η πρώτη ύλη προέρχεται από τρίτες χώρες.
Η αξία του ελαιολάδου δεν κρίνεται πλέον μόνο στο χωράφι, αλλά στα τραπέζια των διαπραγματεύσεων, στους δασμολογικούς πίνακες και στις στρατηγικές συμμαχίες. Η Μεσόγειος εξακολουθεί να παράγει τον "υγρό της χρυσό", αλλά η επιτυχία του θα εξαρτηθεί από τη δυνατότητα προσαρμογής, πρόβλεψης και έξυπνης τοποθέτησης στην παγκόσμια αγορά.