Πώς ένα αγρόκτημα μπορεί να λάβει έως και 200.000 ευρώ στη νέα ΚΑΠ

Πώς λειτουργεί το νέο “πράσινο μπόνους” των 200.000 ευρώ ανά εκμετάλλευση

Η Κοινή Γεωργική Πολιτική (ΚΑΠ), από το 1962 θεμέλιο της ευρωπαϊκής γεωργικής ολοκλήρωσης, αλλάζει και πάλι μορφή. Η νέα πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την περίοδο 2028–2034 επιχειρεί μια μετατόπιση από τη λογική της αποζημίωσης στη λογική της ανταμοιβής, εισάγοντας ένα νέο σύστημα κινήτρων που συνδέει τη βιωσιμότητα με την οικονομική βιωσιμότητα των αγροτών. Σε αντίθεση με την τρέχουσα ΚΑΠ 2023–2027, που στηρίχθηκε σε ένα περίπλοκο πλέγμα κανόνων και επιλέξιμων πρακτικών, η νέα εποχή υπόσχεται απλούστευση, ενίσχυση της ευελιξίας των κρατών-μελών και μια πιο στοχευμένη πράσινη αρχιτεκτονική.

Η καρδιά της μεταρρύθμισης βρίσκεται στο Farm Stewardship, το νέο πλαίσιο που αντικαθιστά την υποχρεωτική αιρεσιμότητα. Ουσιαστικά, δημιουργεί μια κοινή βάση προστασίας των φυσικών πόρων σε επίπεδο ΕΕ, επιτρέποντας όμως στα κράτη να προσαρμόσουν τα μέτρα στο δικό τους αγροτικό και περιβαλλοντικό πλαίσιο. Η συμμόρφωση στις «προστατευτικές πρακτικές» θα παραμείνει υποχρεωτική για όσους λαμβάνουν επιδοτήσεις ανά έκταση ή ζώο, αλλά η διαφορά έγκειται στο ότι οι αγρότες μπορούν πλέον να εντάσσονται σε εθελοντικά σχήματα και να θεωρούνται αυτόματα συμμορφωμένοι, εφόσον εφαρμόζουν πιο απαιτητικές περιβαλλοντικές δράσεις. Είναι η πρώτη φορά που η ΕΕ αναγνωρίζει ρητά το δικαίωμα ενός αγρότη να επιλέγει τον βαθμό της δέσμευσής του.

Παράλληλα, εισάγεται το νέο εργαλείο Agri-Environmental and Climate Actions (AECA), που συγχωνεύει τα σημερινά eco-schemes και τις περιβαλλοντικές δεσμεύσεις του Πυλώνα ΙΙ. Οι αγρότες δεν θα αποζημιώνονται πλέον μόνο για το επιπλέον κόστος ή το χαμένο εισόδημα, αλλά θα λαμβάνουν κίνητρα με βάση την παρεχόμενη περιβαλλοντική υπηρεσία, ανοίγοντας τον δρόμο για ένα ευρωπαϊκό μοντέλο “green performance payments”. Ειδική πρόνοια προβλέπει μεταβατική ενίσχυση έως 200.000 ευρώ ανά εκμετάλλευση, για εκείνους που πραγματοποιούν ριζική αλλαγή παραγωγικού μοντέλου  όπως η στροφή σε αναγεννητική γεωργία, βιολογική παραγωγή ή εκτατικά συστήματα κτηνοτροφίας.

Η νέα ΚΑΠ ενσωματώνει επίσης τον κανόνα “Do No Significant Harm (DNSH)”, καθιστώντας υποχρεωτικό για όλα τα κράτη-μέλη να διασφαλίζουν ότι οι δράσεις δεν θα επιβαρύνουν το περιβάλλον. Η χρηματοδότηση θα στηρίζεται σε δαπάνες συνδεδεμένες με εισοδηματική στήριξη και εθνική συμμετοχή τουλάχιστον 30%, με δυνατότητα αύξησης μέσω των Εθνικών και Περιφερειακών Συνεργατικών Σχεδίων (NRPP). Σε αυτό το σημείο εντοπίζεται μια ουσιώδης διαφοροποίηση από την περίοδο 2023–2027, όπου η στήριξη του ΕΓΤΑΑ (EAFRD) περιοριζόταν κυρίως σε πολυετή σχήματα 5–7 ετών με ελάχιστη εθνική συμμετοχή 15–20%. Η μετάβαση στο νέο καθεστώς συνδυάζει ετήσιες ή πολυετείς δράσεις, με πιο ευέλικτη και προσαρμοστική εφαρμογή.

Στην πράξη, το νέο πλαίσιο καθιστά τη γεωργία κομμάτι της ευρωπαϊκής κλιματικής πολιτικής, αναγνωρίζοντας ότι η ικανότητα των αγροτών να παράγουν τρόφιμα εξαρτάται από την υγεία των οικοσυστημάτων τους. Οι επενδύσεις αποκτούν νέο ρόλο, με επιλέξιμη ενίσχυση έως 75%, ή 85% για νέους αγρότες, ενώ για πρώτη φορά οι δήμοι και φορείς της αγροδιατροφικής βιομηχανίας μπορούν να χρηματοδοτηθούν μέσω των συνεργατικών σχεδίων. Η λογική μετατοπίζεται από το «πληρώνομαι για να συμμορφωθώ» στο «επενδύω για να αντέξω»  μια σιωπηρή παραδοχή ότι η ανθεκτικότητα δεν επιδοτείται, αλλά χτίζεται.

Η πράσινη στόχευση παραμένει κυρίαρχη, καθώς η νέα ΚΑΠ δεσμεύει 43% των δαπανών της σε περιβαλλοντικούς και κλιματικούς στόχους, έναντι περίπου 40% την τρέχουσα περίοδο. Η παρακολούθηση επιπτώσεων θα ενισχυθεί, με δείκτες για εκπομπές GHG, υγεία εδαφών, αμμωνία και ποιότητα αέρα, δίνοντας στο σύστημα ένα χαρακτήρα περισσότερο αποτελεσματικό παρά γραφειοκρατικό.

Ωστόσο, πίσω από τη ρητορική της απλούστευσης, παραμένει το ερώτημα: θα μπορέσει το νέο πλαίσιο να ισορροπήσει μεταξύ ευρωπαϊκής συνοχής και εθνικής ευελιξίας χωρίς να οδηγήσει σε αποσύνθεση της ενιαίας αγοράς; Η ΚΑΠ 2028–2034 επιχειρεί να αποδείξει ότι η πολιτική συνοχής μπορεί να παραμείνει κοινή, ακόμη και σε έναν κατακερματισμένο κόσμο.

Το στοίχημα είναι, όπως πάντα, διπλό να επιβιώσει η ευρωπαϊκή γεωργία και να δικαιωθεί η ευρωπαϊκή ιδέα. Αν η πρώτη αποτύχει, η δεύτερη θα αρχίσει να αμφισβητείται όχι στις αίθουσες των Βρυξελλών, αλλά στα χωράφια της Ευρώπης.