Τα λιπάσματα αποτελούν σημαντική εισροή στη φυτική παραγωγή, ιδίως στα δημητριακά, τους ελαιούχους σπόρους και τις πρωτεϊνούχες καλλιέργειες.
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έχει διαταράξει πολλές αγορές και αλυσίδες αξίας παγκοσμίως. Εκτός από την ενέργεια και τα γεωργικά προϊόντα που έχουν αναλυθεί και σχολιαστεί ευρέως, υπάρχει μια άλλη αγορά όπου ο πόλεμος επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την ευρωπαϊκή γεωργία, συγκεκριμένα τα λιπάσματα.
Οι κρίσεις στην αγορά λιπασμάτων διαφέρουν ως προς τη φύση τους, αλλά οι επιπτώσεις τους είναι σωρευτικές για τους αγρότες
Τα λιπάσματα αποτελούν σημαντική εισροή στη φυτική παραγωγή, ιδίως στα δημητριακά, τους ελαιούχους σπόρους και τις πρωτεϊνούχες καλλιέργειες όπου αντιπροσώπευαν το 17% του συνολικού κύκλου εργασιών και το 42% του ειδικού κόστους. Αυτό ίσχυε μέχρι το 2021, όταν έλαβε χώρα μια πρώτη κρίση: ένα σοκ ζήτησης στον απόηχο της παγκόσμιας ανάκαμψης μετά την πανδημία. Από αυτή την άποψη, η τιμή χονδρικής στην ΕΕ για το διάλυμα αζώτου έχει αυξηθεί κατά 250% από τον Ιανουάριο του 2021 έως τον Φεβρουάριο του 2022. Παρά την ταραγμένη αγορά, οι καλλιεργητές της ΕΕ μπόρεσαν να προμηθευτούν τα περισσότερα από τα λιπάσματα που χρειάζονται για αυτή τη καλλιεργητική περίοδο. Ωστόσο, η επιπλέον τιμή που έπρεπε να πληρώσουμε δεν αντισταθμίστηκε από τη μέτρια αύξηση της τιμής των σιτηρών που σημειώθηκε από τα μέσα του 2021. Όλοι οι Ευρωπαίοι συνάδελφοί μου ανησυχούν τώρα καθώς το εισόδημά τους για το καλλιεργητικό έτος 2022 είναι πιθανό να συρρικνωθεί δραματικά.
Από τη ρωσική εισβολή στις 24 Φεβρουαρίου, οι αγορές λιπασμάτων βιώνουν μια νέα κρίση, με τη μορφή σοκ προσφοράς αυτή τη φορά. Η Ρωσία, η Λευκορωσία και η Ουκρανία έχουν σταματήσει να εξάγουν λιπάσματα. Δεδομένου ότι η ΕΕ εξαρτάται από τις εισαγωγές λιπασμάτων και οι τρεις χώρες μαζί αντιπροσωπεύουν το 43% των εισαγωγών λιπασμάτων μας, οι τιμές έχουν σημειώσει νέο άλμα σε πρωτοφανή επίπεδα, πολύ πάνω από τις ήδη υψηλές τιμές πριν τον πόλεμο. Η τιμή του διαλύματος αζώτου είναι πλέον 370% πάνω από το επίπεδο του Ιανουαρίου 2021. Τα χειρότερα δεν έχουν έρθει ακόμη, καθώς αναμένονται ελλείψεις εφοδιασμού την ερχόμενη σεζόν που ξεκινά τον Μάιο. Η ανεπαρκής λίπανση θα σημαίνει απώλεια απόδοσης για την επερχόμενη συγκομιδή.
Μια ευρωπαϊκή απάντηση που παρέχει λίγες βραχυπρόθεσμες λύσεις
Από τις 24 Φεβρουαρίου, οι ευρωπαϊκές αρχές είναι αρκετά προορατικές όσον αφορά την κρίση που επηρεάζει την αγορά ενέργειας και σιτηρών. Στις 8 Μαρτίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε το σχέδιο REPowerEU που αφορά τις αγορές πετρελαίου, φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας και προτείνει βραχυπρόθεσμα αλλά και μακροπρόθεσμα μέτρα. Ομοίως, στις 23 Μαρτίου, η Επιτροπή εξέδωσε την ανακοίνωσή της για την επισιτιστική ασφάλεια, η οποία περιλαμβάνει τόσο μακροπρόθεσμα όσο και άμεσα μέτρα που αποσκοπούν στην αύξηση της παραγωγής τροφίμων στην ΕΕ και στη στήριξη των ζώων και των αροτραίων γεωργών που επηρεάζονται από τις υψηλές τιμές των εισροών.
Ωστόσο, μέχρι στιγμής, η Ευρώπη έχει αποτύχει να αντιμετωπίσει την αύξηση των τιμών των λιπασμάτων στην ΕΕ και τον κίνδυνο ελλείψεων λιπασμάτων, που αφορούν ουσιαστικά την ουρία, τα διαλύματα αζώτου, τα φωσφορικά άλατα και την ποτάσα. Εκτός από τους μακροπρόθεσμους στόχους για τη μείωση της εξάρτησης της ΕΕ από εισαγόμενα αέρια και λιπάσματα και τις άμεσες ενισχύσεις στους αγρότες και τη βιομηχανία λιπασμάτων βραχυπρόθεσμα, η ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν αντιμετωπίζει τις συνεχιζόμενες διαρθρωτικές ανισορροπίες στην αγορά λιπασμάτων. Η αγροτική κοινότητα της ΕΕ ζητά εδώ και χρόνια για αλλαγή. Υπάρχουν άμεσες πολιτικές λύσεις της ΕΕ που θα μπορούσαν να τεθούν σε εφαρμογή για να αμβλυνθεί η πίεση στις αγορές λιπασμάτων της ΕΕ.
Άζωτο: ενώ η ΕΕ είναι αυτάρκης σε νιτρικό αμμώνιο, οι εισαγωγές στην ΕΕ αντιπροσωπεύουν το 36% της κατανάλωσης ουρίας και το 30% για το διάλυμα αζώτου. Επιπλέον, το 34% των εισαγωγών ουρίας προέρχονταν από τη Ρωσία, τη Λευκορωσία και την Ουκρανία, ενώ το μερίδιο ήταν 45% για το διάλυμα αζώτου, οδηγώντας σε υψηλό κίνδυνο ελλείψεων τους επόμενους μήνες. Η αγορά αζώτου της ΕΕ προστατεύεται από εισαγωγικούς δασμούς 6,5%, που επιδεινώνονται από τους ειδικούς φόρους αντιντάμπινγκ που επηρεάζουν το διάλυμα αζώτου από δύο από τους μεγαλύτερους παγκόσμιους εξαγωγείς, το Τρινιντάντ και Τομπάγκο και τις ΗΠΑ. Ως αποτέλεσμα, οι πάροχοι έχουν σαφές κίνητρο να προμηθεύουν άλλες αγορές και όχι την Ευρώπη. Για να αποφευχθούν οι ελλείψεις, η ΕΕ χρειάζεται επειγόντως να αναστείλει τους εισαγωγικούς δασμούς και τους δασμούς αντιντάμπινγκ στα διαλύματα ουρίας και αζώτου. Άλλα βραχυπρόθεσμα συμπληρωματικά μέτρα θα πρέπει να περιλαμβάνουν τη διασφάλιση ροών προϊόντων από γειτονικούς εξαγωγείς (ιδίως ουρία από την Αίγυπτο και την Αλγερία), την παροχή ευελιξίας στα έγγραφα εισαγωγής που σχετίζονται με το REACH και την προώθηση της χρήσης λιπασμάτων συμπληρωμένων με αναστολείς ουρεάσης και νιτροποίησης που ενισχύουν την αποτελεσματικότητα, επιτρέποντας στους αγρότες να χρησιμοποιούν 15% λιγότερο άζωτο κατά μέσο όρο.
Φωσφορικά άλατα και ποτάσα: οι εισαγωγές αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο μέρος της κατανάλωσης της ΕΕ για φωσφορικά πετρώματα και ποτάσα, και το 33% των εισαγωγών φωσφορικών πετρωμάτων προέρχονταν από τη Ρωσία, τη Λευκορωσία και την Ουκρανία, ενώ το μερίδιο ήταν 54% για την ποτάσα. Αυτό οδηγεί επίσης σε υψηλό κίνδυνο έλλειψης εφοδιασμού την περίοδο 2022-2023. Δεδομένου ότι οι εισαγωγές της ΕΕ είναι αδασμολόγητες, οι επείγουσες ενέργειες περιλαμβάνουν την εξασφάλιση του εφοδιασμού από εναλλακτικούς εξαγωγείς (Μαρόκο, Αλγερία, Αίγυπτος, Ισραήλ, Σενεγάλη και Νότια Αφρική για φωσφορικά άλατα· Καναδάς, Ισραήλ και Χιλή για την ποτάσα), καθώς και καθυστέρηση της εφαρμογής του Ευρωπαϊκός κανονισμός εμπορίας λιπασμάτων που θα εμπόδιζε την πρόσβαση ή θα προκαλούσε υψηλότερο κόστος για την πρόσβαση στα φωσφορικά άλατα της Βόρειας Αφρικής σε σύγκριση με άλλους χρήστες όπως η Βραζιλία.
Οργανικά λιπάσματα: Οι αγρότες δεν χρησιμοποιούν μόνο ορυκτά λιπάσματα, αλλά παράγουν και χρησιμοποιούν επίσης οργανικά λιπάσματα, όπως άχυρο, κοπριά και χωνεμένο υπόλειμμα από φυτά βιοαερίου. Η οδηγία για τα νιτρικά άλατα θέτει όρια για το άζωτο από κοπριά που μπορεί να εφαρμοστεί ετησίως στα 170 kg/ha, γεγονός που οδηγεί σε αδικαιολόγητη διάκριση μεταξύ οργανικής ύλης από κοπριά ζώων και άλλων οργανικών πηγών.
Μείωση της εξάρτησης από τις εισαγωγές λιπασμάτων: ένας κοινός μεσοπρόθεσμος στόχος
Μεσοπρόθεσμα, η Ευρώπη πρέπει φυσικά να εργαστεί για να περιορίσει την εξάρτησή της από τις εισαγωγές λιπασμάτων, όπως ορθά αναφέρεται στην ανακοίνωση της Επιτροπής της 23ης Μαρτίου. Υπάρχουν μέτρα που στοχεύουν τόσο στη μείωση της κατανάλωσης όσο και στην ανάπτυξη των ευρωπαϊκών πηγών λιπασμάτων, αλλά θα χρειαστεί χρόνος για να καθοριστούν. Συμφωνούμε με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι ο περιορισμός των αναγκών σε άζωτο θα πρέπει να επιτευχθεί με την ευρεία ανάπτυξη της τεχνολογίας γεωργίας ακριβείας με τη χρήση πιο αποτελεσματικών φυτικών ποικιλιών και οσπρίων (και ίσως και άλλων καλλιεργειών στο μέλλον) που μπορούν να πραγματοποιούν συμβιωτική δέσμευση αζώτου από τον αέρα.
Από την πλευρά της προσφοράς, η Ευρώπη θα πρέπει να επιταχύνει την ανάπτυξη ορυκτών αζωτούχων λιπασμάτων που παράγονται από τοπικό πράσινο υδρογόνο, καθώς και ενισχυμένη ανακύκλωση θρεπτικών ουσιών από τοπικές οργανικές πηγές (κοπριά ζώων, βιοκάρβουνο, απόβλητα...).
Ορισμένες περιοχές έχουν επίσης πλεονάσματα οργανικής ύλης, ενώ άλλες παρουσιάζουν έλλειμμα. Είναι σημαντικό να δοθούν περαιτέρω κίνητρα για τη στήριξη των επενδύσεων στην ανακύκλωση θρεπτικών ουσιών σε οργανική ύλη και κοπριά και να αρθούν τα διοικητικά εμπόδια για να διευκολυνθεί ο εφοδιασμός οργανικής ύλης από περιφέρειες με πλεονάσματα σε εκείνες με ελλείμματα στην ΕΕ. Για παράδειγμα, όταν τα χωνεμένα υπολείμματα αλλοιώνονται με οποιονδήποτε τρόπο, όπως η κομποστοποίηση ή ο διαχωρισμός υγρού-στερεού, θεωρούνται και πάλι ως απόβλητα και όχι ως συστατικό υλικό λίπανσης που εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του κανονισμού της ΕΕ για τα προϊόντα λιπασμάτων, ο οποίος αντιβαίνει στη σωστή διαχείριση αυτού του τύπου υλικού και στην κυκλική οικονομία.
Η οικοδόμηση μιας μακροπρόθεσμης ευρωπαϊκής πολιτικής για τα λιπάσματα είναι βασικό βήμα για τον περιορισμό της εξάρτησής μας από εισαγόμενες γεωργικές εισροές, την αύξηση της ανθεκτικότητας της τροφικής αλυσίδας και τη βελτίωση της παγκόσμιας επισιτιστικής ασφάλειας. Ωστόσο, οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων πρέπει επίσης να αντιμετωπίσουν βραχυπρόθεσμες απειλές και να λάβουν άμεσα, έκτακτα μέτρα για να διευκολύνουν τις εισαγωγές λιπασμάτων και να αποφύγουν προβλέψιμες ελλείψεις αυτής της κρίσιμης εισροής τους επόμενους μήνες.
Tim Cullinan
IFA President, Copa 1st Vice President, Pig farmer from Tipperary (IE).