Πως θα πετύχετε μεγαλύτερη απόδοση στο καλαμπόκι

Του Αναγνωστόπουλου  Δημήτριου,

Γεωπόνος Παν. Θεσσαλίας,

[email protected]

1.Έδαφος

Το ιδανικό έδαφος για την ανάπτυξη του φυτού είναι μέσης σύστασης, βαθύ με καλή στράγγιση αλλά και ικανοποιητική συγκράτηση υγρασίας ενώ καλό είναι να αποφεύγονται συνεκτικά εδάφη (μη ανάπτυξη ρίζας) (Καραμάνος, 1999).  Οι Olson and Sander (1988) αναφέρουν ότι είναι απαραίτητο να υπάρχουν τουλάχιστον 60 εκατοστά υποστρώματος με χώμα  για την ανάπτυξης της ρίζας δηλαδή μη πετρώδης υπόστρωμα (bedrock or gravel) σε λιγότερο από 60 cm. Ο du Plessis (2003) προσθέτει ότι το έδαφος πρέπει να έχει τέτοια υφή και στράγγιση ώστε να καταλαμβάνονται το 10 ως και 30% των πόρων του με αέρα.

Ο Egamberdiyeva (2007) αναφέρει ότι ο πληθυσμός ωφέλιμων βακτηρίων ρίζας καθώς και η αφομοίωση θρεπτικών εξαρτάται από την επιλογή εδάφους. Χαρακτηριστικά πλούσιας γονιμότητας εδάφη παρουσιάζουν μικρότερους πληθυσμούς βακτηρίων ενώ εδάφη με ανεπάρκεια θρεπτικών μεγαλύτερους.

Οι Adeoye and Agboola (1985) αναφέρουν ότι το εύρος pH για ιδανικές αποδόσεις είναι 6-6,5 ενώ γενικότερα παρουσιάζεται ένα εύρος ανάπτυξης 5,6 -7,5 (Καραμάνος, 1999) ή 5,8 με 7 (Espinoza and Ross, undated) ενώ υπάρχουν και αναφορές που κάνουν λόγο για ακόμα μεγαλύτερο εύρος 5-8 (Belfield and Brown, 2008). Γενικότερα έχουν γίνει προσπάθειες δημιουργίας ποικιλιών που να προσαρμόζονται σε υψηλά ή χαμηλά  pH (Greaves et al., 1996 και Ceballos et al., 1995). Ο Lexmond (1980) αναφέρει ότι υψηλές ενδείξεις οξύτητας ενδέχεται να επιφέρουν τοξικότητα χαλκού. Ωστόσο, οι Steckel et al. (2003) αναφέρουν ότι ο συνδυασμός χαμηλής οργανικής ουσίας σε έδαφος με pH άνω του 7 διαμορφώνουν μη ικανοποιητική απόδοση σε σπόρο.

Το Ινστιτούτο Σιτηρών (undated) έχει αποτυπώσει την σχέση της αλατότητας με την απόδοση του καλαμποκιού και βρήκε ότι όσο αυξάνεται η αλατότητα μειώνεται η απόδοση του φυτού.

Εικόνα 1: Σχέση απόδοσης καλαμποκιού με αλατότητα εδάφους (Ινστιτούτο Σιτηρών).

Αντίστοιχα έχουν προσδιορίσει την σχέση απόδοσης με το pH  του εδάφους και παρατήρησαν ότι σε όξινο pH αναμένουμε μόλις το 35% των ιδανικών αποδόσεων ενώ ορίζεται ως άριστο pH  το 6,8. Αντίστοιχη είναι η μελέτη του Heninger (2001).

Εικόνα 2: Σχέση pH με ποσοστό μείωσης απόδοσης (Ινστιτούτο σιτηρών).

Εικόνα 3: Σχέση απόδοσης με pH εδάφους (Heninger, 2001).

Έχουν αναπτυχθεί ωστόσο ποικιλίες που προσαρμόζονται ιδανικότερα σε συνθήκες υψηλής αλατότητας καθώς έχουν ιδιαίτερη ανθεκτικότητα (Faustino et al., 2000, Akram et al., 2010 και Maiti et al., 2010). Ακόμα τα υβρίδια σε σχέση με τις καθαρές σειρές αραβόσιτου παρουσιάζουν μεγαλύτερη ανοχή στα άλατα (Khorasani et al., 2012 και Schubert et al., 2009). Χαρακτηριστικά σύμφωνα με πείραμα του Maqsood (2009) η ποικιλία S2002 προέκυψε ότι είναι ιδιαίτερα ανθεκτική καθώς σε συνθήκες υψηλής αλατότητας (10 ds/m) η απόδοση σε σπόρο μειώθηκε μόλις 16% ενώ το τελικό ύψος του φυτού 9%. Από την άλλη σε καθαρές σειρές επίδραση αλατότητας 8 ds/m είχε ως αποτέλεσμα μείωση του ξηρού βάρους ως και 69% σε σχέση με μάρτυρα (1,5 ds/m) (Niu et al., 2012). Γενικότερα, η αλατότητα επιδρά στο οσμωτικό φαινόμενο και έτσι οι Cicek and Çakirlar (2002) και οι Maiti et al. (2010) αναφέρουν ότι η αυξημένη αλατότητα έχει ως αποτέλεσμα στο φυτό μειωμένη φυλλική επιφάνεια, μειωμένο χλωρό και νωπό βάρος και μικρότερη επιμήκυνση του βλαστού και της ρίζας. Οι Hamdy et al. (2002) μελέτησαν την συμπεριφορά των αλάτων στην απόδοση του ηλίανθου και του καλαμποκιού και παρατήρησαν ότι  η αλατότητα στην τελική απόδοση επιδρά κατά τον ίδιο τρόπο. Έτσι κατέληξαν σε μια εξίσωση της μορφής Y=100-9,75(ΕC-1,05) με y το ποσοστό της απόδοσης, άρα όσο αυξάνεται τόσο μειώνεται γραμμικά η απόδοση του καλαμποκιού.

Τέλος, οι Wuana and Okieimen (2010) αναφέρουν ότι το καλαμπόκι όχι μόνο έχει την δυνατότητα να προσαρμοστεί σε ρυπασμένα εδάφη αλλά και είναι εφαρμογή φυτοεξυγίανσης.

Εικόνα 4: Σχέση απόδοση και αλατότητας (Hamdy et al.,  2002).

2.Υγρασία

Σε κάθε περίπτωση η επίδραση της άρδευσης είναι σημαντική και απαραίτητη για τον καθορισμό των αποδόσεων στο καλαμπόκι (Nagy, 2003) ενώ αναφέρονται ακόμη και τριπλάσιες αποδόσεις  με την εφαρμογή άρδευσης σε σχέση με ξερική καλλιέργεια (Larson et al., 2001). Οι απαιτήσεις του αραβόσιτου σε νερό κυμαίνονται από 744-901 mm (Howell et al., 1997) Η συχνότητα άρδευσης επηρεάζει την απόδοση σπόρου του καλαμποκιού σύμφωνα με τους Kara and Biber (2008) καθώς προτείνουν πρόγραμμα άρδευσης όπου θα εφαρμόζεται δόση στο 15% της υδατοικανότητας του εδάφους ενώ οι Filintas et al. (2008) προτείνουν άρδευση κάθε 9 ημέρες.  Ιδιαίτερα στο στάδιο της άνθησης και έπειτα από αυτό είναι απαραίτητο συνεπές πρόγραμμα άρδευσης (Quintana and Diaz, 1971). Το ίδιο αναφέρουν και οι Kranz et al. (2008) και Evans et al. (1996) ότι το φυτό έχει ιδιαίτερες ανάγκες σε άρδευση στην άνθηση και στην δημιουργία του σπάδικα. Συγκεκριμένα στα δύο κρίσιμα στάδια αυτά η υγρασία του εδάφους πρέπει να διατηρείται πάνω του 50% (Rogers, 1994). Όμοια και ο Rong (2012) προτείνει σε ορισμένες περιπτώσεις εξοικονόμηση νερού σε μεγαλύτερο βαθμό από το στάδιο του γαλακτώματος ως την ωρίμανση, έπειτα σε μικρότερο βαθμό από την επιμήκυνση του στελέχους ως την εμφάνιση του άνθους και καθόλου εξοικονόμηση από την εμφάνιση του άνθους ως το στάδιο του γαλακτώματος.  Ακόμα, ίσως να επιδιώκεται εφαρμογή μεταβλητών δόσεων άρδευσης ανάλογα με τις ανάγκες του φυτού ανά περίοδο σε σχέση με σταθερό πρόγραμμα άρδευσης καθ’ όλη την διάρκεια της καλλιέργειας (σε περιπτώσεις επάρκειας υδάτινων πόρων) καθώς στην πρώτη περίπτωση παρατηρούνται λιγότερες απώλειες λόγω έκπλυσης του αζώτου (επίσης σημαντική εισροή για τον αραβόσιτο) (Sexton et al., 1996). Ακόμα, οι ανάγκες σε άρδευση εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό και από την φυτοκάλυψη που παρουσιάζεται από την καλλιέργεια καθώς σε μεγάλη πυκνότητα φυτών παρουσιάζεται μεγάλη φυλλική επιφάνεια άρα μεγάλος ρυθμός εξατμισοδιαπνοής άρα αρκετές ανάγκες για άρδευση στο καλαμπόκι (Shaw, 1988). Έτσι, προτείνεται και ρύθμιση των πληθυσμών των φυτών ανάλογα με τα αποθέματα σε υδάτινους πόρους. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Olson (1971) δεν παρατηρούνται σημαντικές διαφορές στην χρήση νερού είτε εγκατασταθεί πυκνότητα φυτών 3500 ανά στρέμμα, 4500 ανά στρέμμα και 7000 ανά στρέμμα.

Εικόνα 5: Χρήση νερού ανά άρδευση στον αραβόσιτο (Evans et al., 1998).

Η αποδοτικότητα χρήσης νερού μπορεί να ποικίλει ανάλογα με την δόση  άρδευσης που εφαρμόζεται και χαρακτηριστικά οι Markovic et al. (2012) παρατήρησαν σε έτος ξερικό όσον αφορά την κλιματολογικές συνθήκες αποδοτικότητα χρήσης νερού που φτάνει τα 13.75 kg ha−1/mm ενώ σε έτος με ευνοϊκές καιρικές συνθήκες 6,16 kg ha−1/mm. Σε περιοχές με περιορισμένους υδάτινους πόρους οι Lyle and Bordovsky (1995) προτείνουν πρόγραμμα άρδευσης με συχνές εφαρμογές (ανά 3 ημέρες) και ας είναι η συνολική άρδευση λιγότερη των αναγκών που απαιτούν τα φυτά (στο 80% αναγκών). Επίσης, οι  Al-Kaisi and  Yin (2003) παρατηρούν ότι δόση εφαρμογής στο 80% της εξατμισοδιαπνοής είναι ικανή να επιφέρει ιδιαίτερα ικανοποιητικές αποδόσεις. Όσον αφορά τον τρόπο άρδευσης του καλαμποκιού έχει την δυνατότητα προσαρμογής και απόδοσης σε διαφορά συστήματα (αυλάκια, μπεκ, καταιονισμό και πίβοτ) (Rhoads  and Yonts, 1991).

3.Θερμοκρασία

 Το φύτρωμα των σπόρων του καλαμποκιού ενδέχεται να επηρεαστεί έστω και ελάχιστα ακόμα και από 28 oC και άνω καθώς η δράση καθορισμένων ενζύμων παραγωγής πρωτεϊνών αναστέλλεται από την κρίσιμη θερμοκρασία αυτή και έπειτα (Riley, 1981). Οι White and Reynolds (2001) και Duncan and Hesketh (1968) αναφέρουν ότι με την αύξηση της θερμοκρασίας (σε εύρος 13-38 oC) υπάρχει ανάλογη αύξηση του ρυθμού έκπτυξης των φύλλων αλλά και του ρυθμού φωτοσύνθεσης. Οι Bird et al. (1971) βρήκαν ομοίως αύξηση του ρυθμού φωτοσύνθεσης με την αύξηση της θερμοκρασίας (εύρος μελέτης, 13 ως 28 oC ).

Εικόνα 6: Σχέση θερμοκρασίας με φωτοσύνθεση (Bird et al., 1971).

 Αντίστοιχα οι Tolenaar et al. (1979) και οι  Thiagarajah and Hunt (1982) κατάφεραν να συσχετίσουν την ημερήσια εμφάνιση φύλλων στο καλαμπόκι με την θερμοκρασία και βρήκαν ότι όσο αυξανόταν η θερμοκρασία αυξανόταν και εμφάνιση ημερήσιων φύλλων. Ακόμα, οι Tolenaar et al. (1979) βρήκαν μέγιστη εμφάνιση φύλλων 0,2 ανά ημέρα για την αύξηση 1 βαθμού κελσίου. Συγκεντρωτικές έρευνες των Hunt et al. (2001) και των Coelho and Dale (1980) παρουσιάζουν την σχέση θερμοκρασιών και ρυθμού ανάπτυξης του καλαμποκιού και βρίσκουν ότι το μέγιστο της ανάπτυξης επέρχεται ανάμεσα στους 25-33 oC. Οι Ramadoss et al. (2004) αναφέρουν ότι θερμοκρασίες άνω των 38 oC επιφέρουν αρνητικά στην τελική απόδοση σπόρου. Οι Hardacre and  Turnbull (1986) αναφέρουν ότι με την αύξηση της θερμοκρασίας παρουσιάζεται πρωιμότητα συγκομιδής στον αραβόσιτο. Μάλιστα, οι Butler and Huybers (2013) δηλώνουν ότι η παγκόσμια θέρμανση του πλανήτη ίσως επιδράσει θετικά στις αποδόσεις του καλαμποκιού στις ΗΠΑ ενώ οι Kim et al. (2007) και οι Urban et al. (2012)  πιστεύουν ότι η πιθανή μελλοντική θέρμανση του πλανήτη λόγω υψηλής συγκέντρωσης διοξειδίου του άνθρακα δεν προβλέπεται να επηρεάσει την καλλιέργεια του καλαμποκιού παγκοσμίως. Χαρακτηριστικά οι Butler and Huybers (2013)  κάνουν λόγο ότι στις ΗΠΑ, αύξηση της μέσης θερμοκρασίας 2 oC θα μειώσει τις απώλειες αποδόσεων λόγω κλίματος από 14% μόλις στο 6%.

Συνεχώς γίνονται προσπάθειες ανάπτυξης ανθεκτικότητας του καλαμποκιού σε χαμηλές θερμοκρασίες αναζητώντας γονίδια ανάλογης έκφρασης και συμπεριφοράς (Greaves, 1996 and  Nguyen et al., 2009).

Ενδιαφέρον είναι οι ανάγκες σε θερμομονάδες που εκτίμησαν οι Neild and Newman (1987) ανάλογα τον βαθμό ωρίμανσης της ποικιλίας επιλογής.

Πίνακας 1: Κατάταξη ποικιλιών αραβοσίτου ανάλογα θερμομονάδες ( Neild and Newman, 1987).

85-100

2100-2400

101-130

2400-2800

131-145

2900-3200

4.Μήκος ημέρας

            Γενικότερα το φυτό λόγω της καταγωγής του είναι βραχείας ημέρας (Καραμάνος, 1999). Οι Birch et al. (1997) αναφέρουν ότι φωτοπερίοδος άνω των 12,5 ωρών επιφέρει μεγαλύτερη διάρκεια ανθοφορίας και περισσότερη φυλλική επιφάνεια σε φυτά καλαμποκιού κάτι το οποίο απέδειξαν και σε πειράματα τους οι Bonhomme et al. (1991). Γενικότερα η επίδραση μεγάλης ημέρας επιφέρει παρατεταμένη βλαστική περίοδο, όψιμη και μειωμένη απόδοση σε σπόρο εν τέλει.  Ωστόσο, γίνονται προσπάθειες μέσω της βελτίωσης των φυτών να αναπτυχθούν ποικιλίες ανεξάρτητης φωτοπεριόδου (Cole et al., 2010). Από την άλλη μεγάλες φωτοπερίοδοι επιφέρουν υψηλό ξηρό βάρος βιομάζας σύμφωνα με τους Hunter et al. (1977) και έτσι η διαχείριση του φωτός ή επιλογή της ποικιλίας πρέπει να είναι ανάλογη της τελική κατεύθυνσης της  παραγωγής (σποροπαραγωγή ή βιομάζα).

5.Λίπανση

            Η Σακελλαρίου (2013) εκτίμησε τις απώλειες θρεπτικών από παραγωγή 950 κιλών ανά στρέμμα όπου παρουσιάζονται στον Πίνακα.

Πίνακας 2: Απομάκρυνση θρεπτικών με την συγκομιδή 950 κιλών σπόρου ανά στρέμμα (Σακελλαρίου, 2013).

            Όταν το έδαφος εγκατάστασης καλλιεργείται συνεχώς με καλαμπόκι σύμφωνα με Iowa State University (1997) προτείνονται 17-23 κιλά αζώτου ανά στρέμμα ενώ όταν υπάρχει αυξημένη οργανική ουσία η προσθήκη μπορεί να είναι και δύο φορές μικρότερη. Όμοια οι Davis and Westfall (2009) κάνουν λόγω για ίδιες δόσεις οι οποίες ωστόσο ενδέχεται να είναι μειωμένες αν υπάρχει αυξημένο απόθεμα αζώτου στο έδαφος ή υψηλή οργανική ουσία. Ωστόσο, υπάρχουν και αναφορές όπου κάνουν λόγο για ακόμα υψηλότερες δόσεις αζώτου όταν το αποθεματικό άζωτο στο έδαφος είναι σε μικρές συγκεντρώσεις, χαρακτηριστικά σύμφωνα με τους Doegre et al., (1991) αναφέρετε ότι για λιγότερο από 10 ppm αποθεματικό άζωτο προτείνεται δόση αζώτου αρκετά άνω των 23 κιλών ανά στρέμμα. Η εφαρμογή προτείνεται σε δύο δόσεις μια δόση στην αρχή κατά την εγκατάσταση της φυτείας όπου καλό είναι να εφαρμόζεται λιγότερο από το μισό της εφαρμογής και μια δόση ανάμεσα από 3-4 φύλλα ως της εμφάνιση του αρσενικού άνθους.

             Οι Herman and Raman (2007) βρήκαν ότι η προσθήκη ανόργανης λίπανσης ενδέχεται να επιφέρει ως και 66% υψηλότερες από εφαρμογή οργανικών πηγών θρέψης. Ωστόσο, οι Laekemariam and Gidago (2012) και Bibi et al. (2010) προσθέτουν ότι συνδυασμός οργανικής θρέψης (πχ κομπόστ 500 kg/στρέμμα) και ανόργανης μέσω λιπασμάτων επιφέρουν ιδιαίτερα υψηλές αποδόσεις σπόρου στο καλαμπόκι. Οι καλύτερες μορφές χορήγησης αζωτούχας λίπανσης είναι με εφαρμογή θεϊκής αμμωνίας ή νιτρικής αμμωνίας καθώς τότε αναμένονται μεγαλύτερες αποδόσεις σε σπόρο σε σχέση με εφαρμογές με ουρία (παρόλο που η δέσμευση αζώτου είναι υψηλότερη στην εφαρμογή ουρίας) (Kaleem Abbasi et al., 2013). Ωστόσο το λίπασμα καλό είναι να ενσωματώνεται όταν εφαρμόζεται καθώς οι απώλειες των αμμωνιακών εισροών είναι 11-40% της εφαρμοζόμενης αζωτούχας λίπανσης στην περίπτωση του καλαμποκιού (Cai et al., 2002). Λόγω των υψηλών απωλειών αζώτου που παρατηρούνται όπως και λόγω της συνεχής μόλυνση του περιβάλλοντος γίνονται προσπάθειες να αναπτυχθούν γενότυποι που να έχουν υψηλό δείκτη αποτελεσματικότητας χρήσης διαθέσιμου αζώτου (Anderson et al., 1985).  Οι Onasanya et al. (2009) αναφέρουν ότι συνδυασμός 12 κιλών αζώτου ανά στρέμμα και 4 κιλά φωσφόρου επιφέρουν ικανοποιητικές αποδόσεις σπόρου. Οι Zheng-rui (2008) αναφέρουν ότι καλό είναι να αποφεύγονται υπερβολικές εφαρμογές αζωτούχας λίπανσης στο καλαμπόκι καθώς τέτοιες πρακτικές όχι μόνο δεν ευνοούν σημαντικά την τελική απόδοση αλλά έχουν ως αποτέλεσμα το φυτό να δημιουργήσει επιφανειακό ριζικό σύστημα (μη δυνατότητα προσρόφηση υδάτινων πόρων από βαθύτερα στρώματα).

            Ο φώσφορος εν αντίθεση με το άζωτο δεν επιφέρει από μόνος του σημαντικές αυξήσεις στην τελική παραγωγή αν δεν συνδυαστεί με αζωτούχα λίπανση (Papanikolaou et al., 1983). Οι Wasonga et al. (2008) εφάρμοσαν 5 δόσεις φωσφόρο (0, 1,3, 2,6, 3,9, 5,2 kg/ στρέμμα)  σε καλλιέργεια καλαμποκιού. Παρατηρώντας τα αποτελέσματα ήταν κατανοητό ότι τα φυτά παρουσίασαν αύξηση στην τελική απόδοση σε σπόρο ως  την δόση των 3,9 κιλών ανά στρέμμα ενώ στην μέγιστη εφαρμογή όχι μόνο δεν υπήρχε αύξηση της απόδοση αλλά και πτώση. Από την άλλη οι Amhakhian et al. (2012)  αναφέρουν ότι με εφαρμογές στα 10 με 12 κιλά ανά στρέμμα μεγιστοποιούνται οι αποδόσεις σε σπόρο. Οι Galavi et al. (2012) αναφέρουν ότι μια λύση για ικανοποιητικές αποδόσεις σε σπόρο είναι ο συνδυασμός φωσφορούχας λίπανσης στα 5 κιλά ανά στρέμμα με 100 γραμμάρια βιολογικού φωσφόρου. Όσον αφορά το φώσφορο τα εδαφικά του αποθέματα πρέπει αν είναι άνω των 16 ppm (κατά Olsen ) για να μην  χρειαστεί η εφαρμογή του (Rehm et al., 2006).

            Για υψηλές αποδόσεις είναι απαραίτητη η προσθήκη καλίου καθώς σύμφωνα με τους White et al. (2003) και  Larson and Oldham (2008) μια ώριμη καλλιέργεια αραβόσιτου ενδέχεται να περιέχει στα φυτικά τμήματα της ως και 30 κιλά καλίου ανά στρέμμα. Oι Cheema et al. (1999) προτείνουν 12,5 κιλά ανά στρέμμα για να αναμένονται ικανοποιητικές αποδόσεις. Οι  Ebrahimi et al. (2011) αναφέρουν σε περιοχές με περιορισμένη υγρασία καλό είναι να επιδιώκεται αυξημένη προσθήκη καλίου καθώς επιφέρει αύξηση της απόδοσης σε σπόρο (ακόμα και 20 κιλά ανά στρέμμα).

6.Σπορά

            Για την παραγωγή σπόρου αν οι εδαφοκλιματικές συνθήκες είναι ιδανικές προτείνονται 7000 με 8000 φυτά ανά στρέμμα ενώ όταν το τελικό προϊόν προβλέπεται για ενσίρωμα προτείνονται 500 με 750 φυτά επιπλέον (Iowa State University, 2001). Άλλες αναφορές κάνουν λόγο για πυκνότητα φυτών 6250 με 7500 φυτά ανά στρέμμα (Hannaway and Larson, 2004). Σε πειράματα δοκιμών οι Gokmen et al. (2001) αναφέρουν ότι η δόση σποράς όπου προκύπτουν 7000 φυτά ανά στρέμμα είναι ιδανική καθώς προκύπτει η μεγαλύτερη απόδοση σε σπόρο. Η εφαρμογή σποράς στο καλαμπόκι σύμφωνα με τον Larson (2009) όμως πρέπει να είναι 5 με 10% με επιπλέον σπόρους για να επιτευχθούν οι παραπάνω πυκνότητες φυτών (απώλειες λόγω σποροκλίνης, φυτρώματος κ.α.). Οι  Elmore and Abendroth (2008) προσθέτουν ότι οι μέγιστες παραγωγές επέρχονται με πυκνότητα σποράς 9000 σπόρων ανά στρέμμα ενώ από τους παραγωγούς δεν πρέπει να παραβλέπεται το γεγονός ότι για κάθε αύξηση της πυκνότητας 1000 σπόρων περίπου επιβαρύνονται με 300 δολάρια κόστους σπόρου . Έτσι πρέπει ανά περίπτωση να εκτιμάτε ο ιδανικός συνδυασμός πυκνότητας, απόδοσης και κόστους. Για αρδευόμενες εκτάσεις σύμφωνα με τον Lee (2009) προτείνονται 8000-8500 σπόροι ανά στρέμμα ενώ για μη αρδευόμενες συνθήκες ως 7500 σπόρους ανά στρέμμα το πολύ ενώ παρόμοιες είναι και οι πυκνότητες που αναφέρει ο Johnson (2011) ο οποίος αναφέρει ότι η δόση σποράς πρέπει να μεταβάλλεται ανάλογα και με την υφή του εδάφους. Επίσης ο Allen (2012) αναφέρει ότι για παραγωγή βιομάζας πρέπει να επιδιώκονται ακόμα μικρότερες πυκνότητες σποράς για την ικανοποιητική απόδοση σε βιομάζα.  Παρόμοιες δοσολογίες προτείνει και ο Wiatrak (undated) μέσα από έρευνες του Clemson University ανάλογα με τις εδαφοκλιματικές συνθήκες που επικρατούν. Τέλος η δόση σε κιλά σπόρου είναι περίπου 900 με 1100 γραμμάρια ανά στρέμμα (FAO, 2005).

            Ο Onyango (2009) μελέτησε αποστάσεις φύτευσης και παρατήρησε ότι όσο μίκρυναν οι αποστάσεις αυξανόντουσαν οι αποδόσεις σε σπόρο (εύρος 50 με 70 cm) ενώ όμοια σε αποστάσεις 40 cm οι Turgut et al. (2005) βρήκαν μεγαλύτερες αποδόσεις σε βιομάζα. Όμοια ο Grosbach (2008) παρουσιάζει μεγαλύτερες αποδόσεις σε σπόρο σε αποστάσεις φύτευσης στα 38 cm ενώ τονίζει ότι με πυκνή φύτευση επιτυγχάνεται και μειωμένος ανταγωνισμός από ζιζάνια. Ο Brandley (2005) παρουσιάζει πλήθος αναφορών όπου τονίζεται ότι η πυκνή φύτευση καλαμποκιού (<75 cm) επιφέρει μεγαλύτερες αποδόσεις και μειωμένο ανταγωνισμό ζιζανίων. Ενδεικτικά οι Fanadzo et al. (2010) αναφέρει αύξηση 11% στην απόδοση σε σπόρο με αποστάσεις φύτευσης στα 45 cm έναντι αποστάσεων 90 cm.

            Τέλος όσον αφορά το βάθος σποράς οι Nielsen (2000), North Dakota University (undated) προτείνουν ιδανική παρουσία σπόρου στα 4 cm ενώ η Pioneer Co (2009) και η Monsanto Co. (2009) αναφέρουν ανάλογα με τις συνθήκες και ιδανική σπορά στα 5 cm. O Paudel (2010) τονίζει ότι με σπορά άνω των 7 εκατοστών επηρεάζεται σημαντικά το φύτρωμα του σπόρου.

7.Συγκομιδή

Η συγκομιδή του αραβόσιτου πραγματοποιείται όταν η υγρασία του σπόρου κυμαίνεται από 20 ως 30% (Καραμάνος, 1999). Οι Olsen and Sanders (1988) αναφέρουν ως ιδανική στιγμή συγκομιδής όταν ο σπόρος έχει φτάσει στο 25% υγρασίας. Γενικότερα όταν η συγκομιδή πραγματοποιείται νωρίτερα τότε προκύπτει επιπλέον κόστος ξήρανσης ενώ όταν η συγκομιδή γίνεται αργότερα του αναμενόμενου παρατηρούνται μεγάλες απώλειες συγκομιδής. Οι Borgemeister et al. (1998) αναφέρουν έντονη προσβολή από ασθένειες σε νωρίτερη συγκομιδή και σε καθυστερημένη μειωμένη απόδοση σε σπόρο. Οι Shay et al. (1993) τονίζουν ότι οι απώλειες συγκομιδής το ιδανικό θα είναι να μην ξεπερνάν το 1% της παραγωγής. Το University of Arkansas (undated) έχει εκτιμήσει τις απώλειες συγκομιδής λόγω σπασίματος των σπόρων ανάλογα με την υγρασία του σπόρου και παρατηρούμε ότι όσο μεγαλύτερη υγρασία τόσο μικρότερες απώλειες.

Εικόνα 7: Σχέση υγρασίας σπόρου με απώλειες λόγω σπασίματος σπόρων (University of Arkansas, undated).

Όταν η υγρασία του φυτού είναι 33-35% τότε το φυτό είναι έτοιμο για συγκομιδή ενσιρώματος (Corn Agronomy, 2006). Η συγκομιδή του καλαμποκιού πραγματοποιείται με θεριζοαλωνιστικές μηχανές κατόπιν ρύθμισης ή προσαρμοσμένες για συγκομιδή καλαμποκιού.

8.Αποδόσεις

Για την Ελλάδα οι αποδόσεις σε σπόρο ξεπερνάνε τα 1000 κιλά ανά στρέμμα (1044) σύμφωνα με στοιχεία της ΕΣΥΕ (2006) και είναι η υψηλότερη στο κόσμο. Οι ΗΠΑ όπου είναι η κύρια παραγωγός χώρα αυτή την στιγμή παρουσιάζει μια μέση απόδοση σε σπόρο στα 804 κιλά ανά στρέμμα (Nielsen, 2012). Η απόδοση σε σπόρο κυμαίνεται και σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα όπως 180 κιλά ανά στρέμμα σε τροπικές περιοχές (Paliwal, 2000). Από την άλλη σύμφωνα με τους Καραμάνο (1999) και Stoskopf  (1985) υπάρχουν αναφορές με απόδοση σε σπόρο όπου προσεγγίζουν και ξεπερνάνε τα 2000 κιλά ανά στρέμμα. Όσον αφορά την απόδοση σε ενσίρωμα οι  Lauer (2005) και Morisson (2006) έχουν συσχετίσει την παραγωγή σε σπόρο με παραγωγή σε ενσίρωμα με ικανοποιητικό βαθμό συσχέτισης (Εικόνα 8). Για παραγωγή ζωοτροφής (χλωρό χόρτο) οι αποδόσεις είναι περί τα 3500 κιλά ανά στρέμμα (ΕΣΥΕ, 2006).

Εικόνα 8: Σχέση παραγωγής σε σπόρο με απόδοση σε ενσίρωμα (Lauer, 2005).

9.Βιβλιογραφία

1. Abbasi K.M., Tahir M.M., Rahim N.. 2013. Effect of N fertilizer source and timing on yield and N use efficiency of rainfed maize (Zea mays L.) in Kashmir–Pakistan. Geoderma. Volumes 195–196, March 2013, Pages 87–93
2. Adeoye, O.A. & Agboola, A.A., 1985. Critical level of soil plant available P, K, Zn and Mg on maize leaf content of P, Cu and Mn sedimentary soils of S/W Nigeria. Fertilizer Research, 6(91): 6-7
3. Akram, M., M.Y. Ashraf, R. Ahmad, E.A. Waraich, J. Iqbal and M. Mohsin. 2010. Screening for salt tolerance in maize (Zea mays L.) Hybrids At An Early Seedling Stage. Pak. J. Bot., 42(1): 141-154.
4. Al-Kaisi, M.M., Yin, X., 2003. Effects of nitrogen rate, irrigation rate and plant population on corn yield and water use efficiency. Agron. J. 95, 1475–1482
5. Allen B.L.. 2012. Dryland corn yield affected by row configuration and seeding rate in the northern Great Plains. Journal of Soil and Water Conservation, 67(1):32-41
6. Amhakhian  S,  I. Osemwota, C. I. Oyewole. 2012. Response of Maize (Zea mays L) Yield and Yield Components to Rates of Applied Phosphorus Fertilizer in the Guinea Savanna Soils of Kogi State, Nigeria. Journal of Biology, Agriculture and Healthcare. Vol 2, No.3, Pp  37-46.
7. Anderson, E.L., Kamprath, E.J., and Moll, R.H. 1985. Prolificacy and N fertilizer effects on yield and N utilization in maize. Crop Science 25, 598-602.
8. Belfield S. and C. Brown. 2008. Field Crop Manual: Maize- A Guide to Upland Production in Cambodia. NSW Department of Primary Industries.
9. Bibi Z., N.U. Khan, M. Akram, Q.U. Khan, M.J. Khan, S. Bayool, K. Makhdoom. 2010. Maize Response to Integrated Use of NP- Fertilizers and Compost. Pak. J. Bot., 42(4): 2793-2801.
10. Birch, C.J., Hammer, G.L. and Rickert, K.G., 1998b. Temperature and photoperiod sensitivity of development in five cultivars of maize (Zea mays L.) from emergence to tassel initiation. Field Crops Res. 55: 93 – 107
11. Bird, I.F., M.J. Cornelius, and A.J. Keys. 1977. Effects of temperature on photosynthesis of maize and wheat. J. Expt. Bot. 28:519–524.
12. Bonhomme, R., Derieux, M., Kiniry, J.R. Edmeades, G. O., Ozier-Lafontaine, H.. 1991. Maize leaf number sensitivity in relation to photoperiod in multilocation field trials. Agronomy Journal 83. 153-157.
13. Borgemeister, C., Adda, C., Sétamou, M., Hell, K., Djamamou, B., Markham, R.H., Cardwell, K.F., 1998. Timing of harvest in maize: Effects on post harvest losses due to insects and fungi in central Benin, with particular references to Prostephanus truncatus (Horn) (Coleoptera: Bostrichidae). Agriculture, Ecosystem and Environment 69, 233-242.
14. Bradley, K. W. 2006. A review of the effects of row spacing on weed management in corn and soybean. Online. Crop Managemen
15. Butler E.E., Huybers P.. 2012. Adaptation of US maize to temperature variations. Nature Climate Change, 3: 68–72
16. Cai, G., Chen, D., Pacholski, A., Ding, H., Fan, X.H., Zhu, Z.L.. 2002. Nitrogen losses from fertilizers applied to maize, wheat and rice in the North China Plain. Nutrient Cycling in Agroecosytem 63, 187–195.
17. Ceballos, H., S. Pandey, E.B. Knapp & J. Duque, 1993. Progress from selection for tolerance to soil acidity in five tropical maize populations. In: R.A. Date, N.J. Grundon, G.E. Rayment & M.E. Probert (Eds.), Plant-Soil Interactions at Low pH: Principles and Management, pp. 419–424. Proc 3rd Int Symp, Brisbane, Queensland, Australia, 12–16 September, 1993. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, The Netherlands
18. Cheema M.A., Iqbal M., Cheema Z.A., Ullah B., Rafique M.. 1999. Response of hybrid maize to potassium. Int. J. Agric. Biol., 1(4): 267-269.
19. Cicek, N. and H. Cakirlar. 2002. The effect of salinity on some physiological parameters in two maize cultivars. Bulgarian J. Plant Physiol. 28:66-74.
20. Coelho D.T., Dale R.F.. 1980. An energy-crop growth variable and temperature function for predicting maize growth and development: planting to silking. Agronomy Journal 72: 503-510.
21. Coles, N.D., McMullen, M.D., Balint Kurti, P.J., Pratt, R.C., Holland, J.B. 2010. Genetic Control of Photoperiod Sensitivity in Maize. Genetics. 184:799-812.
22. Corn Agronomy. 2006. Grain Harvesting. University of Wisconsin Available at: http://corn.agronomy.wisc.edu/
23. Davis J.G. and D.G. Westfall. 2009.  Fertilizing Corn. Colorado State University Extension. Fact Sheet No. 0.538
24. Doerge T.A., Roth R.L., Gardner B.R.. 1991. Nitrogen Fertilizer Management in Arizona. College of Agriculture, The University of Arizona, Tucson, AZ.
25. Duncan, W. G. and Hesketh, J. D. 1968. Net photosynthetic rates, relative leaf growth rates, and leaf numbers of 22 races of maize grown at eight temperatures. Crop Sci. 8:670-674.
26. E. P. Papanicolaou, V. D. Skarlou, C. Nobeli and N. S. Katranis. 1983. Nitrogen and phosphorus fertilizer sources and placement methods in maize ( Zea mays L.) using labelled fertilizers. The Journal of Agricultural Science, 101, pp 687-690.
27. Egamberdiyeva, D.. 2007. The effect of plant growth promoting bacteria on growth and nutrient uptake of maize in two different soils. Applied Soil Ecology, 36, 184-189
28. Elmore R. and L. Abendroth. 2008. Seeding Rates in Relation to Maximum Yield and Seed Costs. Integrated Crop Management News and Iowa State University Extension. Available at: http://www.extension.iastate.edu/CropNews/
29. Espinoza L. and Ross J.. Undated. Corn Production Handbook. University of Arkansas Extension Service.
30. Evans R., R.E. Sheed, D. K. Cassel. 1996. Irrigation scheduling to improve water and energy use efficiencies. North Carolina Cooperative Extension Service
31. Fanadzo M., C. Chiduza and P. N. S. Mnkeni. 2010. Effect of inter-row spacing and plant population on weed dynamics and maize (Zea mays L.) yield at Zanyokwe irrigation scheme, Eastern Cape, South Africa. African Journal of Agricultural Research Vol. 5(7), pp. 518-523
32. FAO. 2005. Grassland Species Profiles. Detailed descriptions and photos of more than 600 grassland species. FAO Publications (CD ROM).
33. Faustino, F. C., Garcia R. N., Agtarap M. L., Tecson-Mendoza E. M., Lips S. H.. 2000. Salt tolerance in corn: growth responses, ion accumulation, nitrate reductase and PEP-carboxylase activities. Philippine Journal of Crop Science, Vol. 25 No. 1 pp. 17-26
34. Filintas, A., Dioudis, P., Hatzopoulos, J. and Karantounias, G.. 2008. Irrigation effects in Maize yield, plant stress and GIS integrated modelling of available soil moisture. In: Proc. of International Conference“Studying, Modeling and Sense Making of Planet Earth”, June 1-6, University of the Aegean, Department of Geography, Mytilene, Lesvos, Greece, B04ID172, pp.1-8.
35. Galavi M, Yosefi K, Ramrodi M, Mousavi SR. 2011. Effect of bio-phosphate and chemical phosphorus fertilizer accompanied with foliar application of micronutrients on yield, quality and phosphorus and zinc concentration of maize. Journal of Agricultural Science. 3:22-29.
36. Gökmen S, Sencar O, Sakin M.A.. 2001. Response of popcorn (Zea mays everta) to nitrogen rates and plant densities. Turk. J. Agric. For. 25: 15-23
37. Greaves J. A., G. K. Rufener, II, R. J. LeRette, M. A. Stoecker. 1996. High pH tolerant corn and the production thereof. United Stated Patent.
38. Greaves J.A..1996. Improving suboptimal temperature tolerance in maize- the search for variation. J Exp Bot 296:307–323
39. Grosbach J.. 2008. The Effect of Row Spacing on the Yield and Plant Growth of Popcorn (Zea mays). Cantaurus, Vol. 16, 9-12, May 2008
40. Hannaway D.B and C. Larson. 2004. Corn (Zea mays L.). The Forage Information System- Oregon State University. Available at: http://forages.oregonstate.edu/
41. Hardacre A.K., Turnbull H.L.. 1986. The growth and development of maize (Zea Mays L.) at 5 temperatures. Ann. Bot.-London 58:779-787.
42. Heininger R.W. . 2011. How Soil pH Affects Wheat and Corn Yields. NC State University.
43. Herman M.C., R. Lal. 2011. Inorganic Fertilizer vs. Cattle Manure as Nitrogen Sources for Maize (Zea Mays L.) in Kakamega, Kenya. JUROS Vol. 2. Pp. 14-22.
44. Howell, T., Evett, S., Tolk, J., Schneider, A., Steiner, J., 1996. Evapotranspiration of corn Southern high plains. In: Proceedings of the International Conference on Evapotranspiration and Irrigation Scheduling, Nov. 3e6. American Society ofAgricultural and Biological Engineers, San Antonio, TX, USA.
45. Hunter R.B., Tollenaar M., Breuer C.M. 1977. Effects of photoperiod and temperature on vegetative and reproductive growth of a maize (Zea mays) hybrid. Can J Plant Sci. 57: 1127-33.
46. Iowa State University. 1997. Nitrogen Fertilizer Recommendations for Corn in Iowa. Iowa State University Extension. Ames, Iowa.
47. Iowa State University. 2001. Corn Planting Guide. Iowa State University Extension Service.
48. Johnson R.. 2011. Corn – What Seeding Rate to Use. University of Delaware Kent County Agricultural Extension. Available at: https://extension.udel.edu/kentagextension/
49. Kara, T., Biber, C.. 2008. Irrigation frequencies and corn (Zea mays L.) yield relation in northern Turkey. Pakistan journal of biological sciences: PJBS, 11(1): 123-6
50. Katerji, N., J.W. van Hoorn, A. Hamdy, F. Karam and M. Mastrorilli. 1996. Effect of salinity on water stress, growth and yield of maize and sunflower. Agric. Water Manage, 30: 237-249.
51. Khorasani S.K., K. Mostafavi, A. R. Heidarian.  Response of Maize (Zea mays L.) hybrids and inbred lines to salinity stress under field condition. Tech J Engin & App Sci., 2 (2): 28-34
52. Kim S.H., Gitz D.C., Sicherb R.C., Baker J.T., Timlin D.J., Reddy V.R. 2007. Temperature dependence of growth, development, and photosynthesis in maize under elevated CO₂. Environ Exp Bot 61:224–236
53. Kranz W.L., Irmak S., Van Donk J., C.D. Yonts, D.L. Martin. 2008. Irrigation Management for Corn. NebGuide. University of Nebraska – Lincoln Extension.
54. Laekemariam F. and G. Gidago. 2012. Response of Maize (Zea mays L.) to Integrated Fertilizer Application in Wolaita, South Ethiopia. Advances in Life Science and Technology. Vol. 5,  pp 21-30
55. Larson K., D. Thompson, and D. Harn. 2001. Limited and Full Irrigation Comparison for Corn and Grain Sorghum. Colorado State University
56. Larsson E.. 2009. Corn Planting Suggestions. Grain Crops Update. Mississippi State University Extension Service.
57. Lauer, J. 2006. The relationship between corn grain yield and forage yield: Effect of moisture, hybrid and environment. Field Crops 28.5:1-2.
58. Lee C.. 2009. Corn Seeding Rates, 2004-2008: Research Update. University of Kentucky. Available at: http://www.uky.edu/Ag/GrainCrops/welcome.htm
59. Lexmond, T. M.. 1980. The effect of soil pH on copper toxicity to forage maize grown under field conditions. Netherlands Journal of Agricultural Science 1980 Vol. 28 No. 3 pp. 164-183
60. Lyle, W.M. and J.P. Bordovsky. 1995. LEPA corn irrigation with limited water supplies. Transactions of the ASAE 38(2):455-462.
61. M. Marković , P. Pepó, M. Sárvári, V. Kovačević, J. Šoštarić, M. Josipović. 2012. Irrigation water use efficiency in maize (Zea mays L.) produced with different irrigation intervals. Acta Agronomica Hungarica. Volume 60, Number 1, Pages 21-27
62. Maiti, R.K., Kousik, S.K., González Rodríguez, H., Rajkumar, D., Vidyasagar, P., 2010. Salt tolerance of twelve maize hybrids at the seedling stage. Acta Agronomica Hungarica 58, 21-29.
63. Maqsood T. 2009. Response of Maize (Zea mays L.) to Salinity and Potassium Supply.  PhD Thesis. Institute of soil and Environmental sciences, University of Agiculture, Faisalabad, Pakistan.
64. Monsanto Co. 2009. Corn Planting Depth Effect on Final Population and Yield. Demonstration Report- Learning Center. Scott- Mississippi.
65. Morrison J., E. Nafziger, L. Paul. 2007. The Relationship Between Grain Yield and Silage Yield in Field Corn in Northern Illinois. University of Illinois Extension
66. Nagy J.. 2003. Effect of Irrigation on Maize Yield (Zea mays L.). Debreceni Egyetem. Agrartudomanyi Kozlemenyek
67. Neild R.E., J.E. Newman.1987. Growing Season Characteristics and Requirements in the Corn Belt. Cooperative Extension Service, Iowa State University
68. Nguyen H T, Leipner J, Stamp P, Guerra-Peraza O.. 2009. Low temperature stress in maize (Zea mays L.) induces genes involved in photosynthesis and signal transduction as studied by suppression subtractive hybridization. Plant Physiol Biochem, 47: 116–122
69. Nielsen R.L...2000. Seeding Depth Decisions for Corn. Corny News Network- Purdue University. Available at: http://www.agry.purdue.edu/ext/corn/news/
70. Nielsen. 2012. Historical Corn Grain Yields for Indiana and the U.S.. Corny News Network- Purdue University. Available at: http://www.agry.purdue.edu/ext/corn/news/
71. Niu G., W.i Xu, D. Rodriguez, and Y. Sun, 2012. Growth and Physiological Responses of Maize and Sorghum Genotypes to Salt Stress,” ISRN Agronomy, vol. 2012, Article ID 145072, 12 pages
72. North Dakota State University. Undated. Planting Depth for Corn. North Dakota State University Extension Service. Available at: http://www.ag.ndsu.edu/procrop/crn/index.htm
73. Olson R.A. and Sander D.H.. 1988. Corn Production. In Corn and Corn Improvement. Edited by Sprague G.F. and J.W. Dudley. American Society of Agronomy and Academic Press. Madison, Wisconsin, USA.
74. Olson, T. C. 1971. Yield and water use by different populations of dryland corn, grain sorghum, and forage sorghum in the western corn belt. Agronomy Journal 63: 104-106
75. Onasanya R.O., Aiyelari O.P., Onasanya A., Oikeh S., Nwilene F.E., Oyelakin O.O.. 2009. Growth and yield response of maize (Zea mays L.) to different rates of nitrogen and phosphorus fertilizers in southern Nigeria. World J. Agric. Sci., 5: 400-407.
76. Onyago C.O. 2009. Decreased row spacing as an option for increasing maize (Zea mays L.) yield in Trans Nzoia district, Kenya. Plant Breed & Crop Sci. 1(8): 281-283.
77. Paliwal R.L.. 2000. Introduction to maize and its importance. In Tropical maize Improvement and production Edited by Paliwal R.L, Granados G., Honor R.L., Violic A.D.. FAO. Rome
78. Paudel M.N.. 2010. Emergence of improved varieties of maize (Zea mays L.) as affected by different soil types and planting depths in Chitwan, Nepal. Agronomy Journal of Nepal, Vol. 1: pp.23-27
79. Pionner Co.. 2009. Crop Focus- Planting Depth and Spacing. Pioneer Agronomy Sciences
80. Plessis D. J.. 2003. Maize production. Department of Agriculture- Republic of South Africa
81. Quintana J.M. and J.L. Diaz. 1971. Importance of the Irrigation of corn (Zea mays L). during the maximum rate of transpiration period. 16^th Annual New Mexico Water Conference- Water, a key to a quality environment. 25-26 March 1971.
82. Ramadoss, M., C.J. Birch, P.S. Carberry and M. Robertson, 2004. Water and high temperature stress effects on maize production. Crop Sci., 45:45-49.
83. Rhoads F.M. and Yonts C.D.. 1991. Irrigation Scheduling for Corn—Why and How. In National Corn Handbook. Iowa State University Extension.
84. Riley G.J.P.. 1981. Effects of high temperature on the germination of maize (Zea mays L.), Planta 151: 68-74.
85. Rogers D.H.. 1994. Irrigation. In Corn Production Handbook. Kansas State University Agricultural Experiment Station and Cooperative Extension Service. Manhattan
86. Rong Y..2012. Estimation of maize evapotranspiration and yield under different deficit irrigation on a sandy farmland in Northwest China. African Journal of Agricultural Research Vol. 7(33), pp. 4698-4707
87. Schubert S., Neubert A., Schierholt A., Sümer A., Zörb C.. 2009) Development of salt-resistant maize hybrids: The combination of physiological strategies using conventional breeding methods. Plant Sci 177: 196–202
88. Sexton, B.T., Moncrief, J.F., Rosen, C.J., Gupta, S.C., and Cheng, H.H. 1996. Optimizing nitrogen and irrigation inputs for corn based on nitrate leaching and yield on a coarse-textured soil. J. Environ. Qual. 25, 982-992.
89. Shaw R.. 1988. Climate Requipment. In Corn and Corn Improvement. Edited by Sprague G.F. and J.W. Dudley. American Society of Agronomy and Academic Press. Madison, Wisconsin, USA.
90. Shay C., L.V. Ellis and W. Hires. 1993. Measuring and Reducing Corn Harvesting Losses. University of Missouri Extension. Available at: http://extension.missouri.edu/p/G1290
91. Steckel, L.E., Simmons, W.F., Sprague, C.L. (2003) Soil factor effects on tolerance of two corn (Zea mays) hybrids to isoxaflutole plus flufenacet. Weed Technology, 17(3), 599-604
92. Stoskopf N.C.. 1985. Cereal Grain Crops. Reston Publishing Company, Reston, Virginia
93. Tabatabaii Ebrahimi S., M. Yarnia, M.B. Khorshidi Benam and E. Farajzadeh Memari Tabrizi. 2011. Effect of Potassium Fertilizer on Corn Yield (Jeta cv.) Under Drought Stress Condition. American-Eurasian J. Agric. & Environ. Sci., 10 (2): 257-263
94. Thiagarajah MR, Hunt LA. 1982.Effects of temperature on leaf growth in corn (Zea mays). Canadian Journal of Botany 60: 1647-1652.
95. Tollenaar M, Daynard TB, Hunter RB. 1979. Effect of temperature on rate of leaf appearance and ¯owering date in maize. Crop Science 19: 363-366.
96. Turgut, I., Duman, A., Bilgili, U. and Acikgoz, E. (2005), Alternate Row Spacing and Plant Density Effects on Forage and Dry Matter Yield of Corn Hybrids (Zea mays L.). Journal of Agronomy and Crop Science, 191: 146–151.
97. University of Arkansas. (undated). Corn Production in Arkansas- Harvesting. University of Arkansas Cooperative Extension Service. Available at: http://www.uaex.edu/
98. Urban, D., Roberts, M.J., Schlenker, W., Lobell, D.B., 2012. Projected temperature changes indicate significant increase in interannual variability of U.S. maize yields. Clim. Change 112, 525–533.
99. Wang, Z.R., Y.K. Rui, J.B. Shen and F.S. Zhang. 2008. Effects of N fertilizer on root growth in Zea mays L. seedlings. Spanish J. Agric. Res., 6(4): 677-682.
100. Wasonga C.J , D.O. Sigunga, A.O. Musandu. 2008. Phosphorus requirements by maize varieties in different soil types of Western Kenya. African Crop Science Journal, Vol. 16, No. 2, pp. 161 - 173
101. White J.. 2003. Potassium nutrition in Australian high-yielding maize production systems - a review. 5th Australian Maize Conference, 18-20th February 2003, Toowoomba, Queensland
102. White J.M. and M.P. Reynolds. 2001. A Physiological Perspective on Modeling Temperature Response in Wheat and Maize Crops. In  Modeling Temperature Response in Wheat and Maize edited by White J.M.. Proceedings of a Workshop, CIMMYT, El Batan, Mexico, 23-25 April 2001
103. Wiatrak P..undated. Corn-Production Guide. Plants Populations. Clemson University Cooperative Extension. Available at: http://www.clemson.edu/extension/
104. Wuana RA, Okieimen FE (2010) Phytoremediation potential of maize (Zea mays L.). A review. Afr J Gen Agri 6(4):275–287
105. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία (ΕΣΥΕ). 2006. Αροτραίες καλλιέργειες, κατά ομάδες πεδινών, ημιορεινών και ορεινών κοινοτήτων.
106. Ινστιτούτο Σιτηρών. Καλαμπόκι- Έδαφος. Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός Δήμητρα. Available at: http://www.cerealinstitute.gr/index.php/el/
107. Καραμάνος Α.. 1999. Τα σιτηρά των θερμών κλιμάτων (Αραβόσιτος- Σόργο- Ρύζι-  Κεχρί). Εκδόσεις Παπαζήση. Αθήνα.