Το τραπέζι του μέλλοντος: Ποιον χορταίνει και με τι τίμημα

Καθώς ο παγκόσμιος πληθυσμός πλησιάζει τα εννέα δισεκατομμύρια, το σύστημα τροφίμων εισέρχεται σε μια περίοδο έντονης αβεβαιότητας και αναστοχασμού. Η επισιτιστική ασφάλεια, η κλιματική ανθεκτικότητα, η ποιότητα και η διαφάνεια των προϊόντων αλλά και η μεταβαλλόμενη συμπεριφορά των καταναλωτών συνθέτουν ένα πολυσύνθετο πεδίο που αναδιαμορφώνει τη σχέση της κοινωνίας με την τροφή. Τα τρόφιμα του αύριο δεν θα είναι απλώς φθηνότερα ή υγιεινότερα. Θα είναι το αποτέλεσμα ενός παγκόσμιου αγώνα για ανθεκτικότητα, τεκμηρίωση, βιωσιμότητα και οικονομική ισορροπία

Η ασφάλεια των τροφίμων παραμένει ένας από τους πιο κρίσιμους πυλώνες της δημόσιας υγείας. Σύμφωνα με τον FAO, κάθε χρόνο 420.000 άνθρωποι πεθαίνουν από τροφιμογενείς ασθένειες, εκ των οποίων 125.000 είναι παιδιά κάτω των πέντε ετών. Σε μια περίοδο αυξανόμενης πολυπλοκότητας της παραγωγής και των παγκόσμιων εφοδιαστικών αλυσίδων, η εμπιστοσύνη στα τρόφιμα κλονίζεται και ο έλεγχος μετατρέπεται σε δομική προϋπόθεση. Η περίπτωση της Γαλλίας είναι ενδεικτική του τρόπου με τον οποίο το κράτος επιχειρεί να οικοδομήσει ένα αυστηρό θεσμικό πλαίσιο. Ο νόμος EGAlim του 2018 και η Εθνική Στρατηγική για τα Τρόφιμα, τη Διατροφή και το Κλίμα του 2024 επιβάλλουν εκτεταμένους ελέγχους και ρυθμίσεις σε όλα τα στάδια της τροφικής αλυσίδας. Πάνω από 48.000 επιθεωρήσεις διεξήχθησαν μέσα σε ένα μόλις έτος, με σχεδόν 4.000 επίσημες αναφορές και δεκάδες χιλιάδες προειδοποιήσεις

Η ψηφιακή ιχνηλασιμότητα, οι υποχρεωτικές ενδείξεις Nutri-Score και η διαρκής αναδιατύπωση των συνταγών των βιομηχανιών για να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του κοινού αποτελούν ενδείξεις μιας βαθιάς αναδιοργάνωσης. Οι καταναλωτές, πλέον, επιλέγουν τρόφιμα όχι μόνο βάσει γεύσης ή τιμής, αλλά με κριτήρια υγείας, περιβαλλοντικής ευθύνης και κοινωνικής εγγύτητας. Το 78% των Γάλλων θεωρεί την υγεία και την ασφάλεια το κορυφαίο κριτήριο στις αγορές του. Η κατανάλωση βιολογικών προϊόντων αυξήθηκε κατά 12% μόνο το 2024, ενώ οι ετικέτες ποιότητας, όπως Label Rouge και ΠΟΠ, κερδίζουν διαρκώς έδαφος

Παράλληλα, το παγκόσμιο σύστημα τροφίμων βρίσκεται στο επίκεντρο της κλιματικής κρίσης. Οι ακραίες καιρικές συνθήκες επηρεάζουν την προσβασιμότητα και τη διαθεσιμότητα των βασικών διατροφικών αγαθών. Ξηρασίες και πλημμύρες υπονομεύουν τις αποδόσεις των καλλιεργειών και εντείνουν τις απώλειες. Ο FAO καταγράφει αύξηση των ζημιών που σχετίζονται με την κλιματική αστάθεια κατά 35% από το 2015, ενώ στη Γαλλία ο καύσωνας του 2024 περιόρισε την παραγωγή σιταριού κατά 28% και του καλαμποκιού κατά 42% σε κρίσιμες περιοχές

Η αγροτική παραγωγή καλείται να αναπτυχθεί με όρους ανθεκτικότητας και ευφυούς προσαρμογής. Πρακτικές όπως η αγροδασοκομία, η διαφοροποίηση καλλιεργειών και η χρήση ποικιλιών ανθεκτικών στην ξηρασία προσφέρουν συγκεκριμένα αποτελέσματα. Οι σχετικές τεχνικές δεν είναι θεωρητικές ασκήσεις αλλά στρατηγικές με απτό αντίκρισμα στην παραγωγή. Η αγροδασοκομία αυξάνει κατά 15% τις αποδόσεις, οι συναφείς καλλιέργειες μειώνουν την κατανάλωση νερού κατά 25% και οι ανθεκτικές ποικιλίες προσφέρουν 30% μεγαλύτερη επιβίωση σε δύσκολες συνθήκες

Την ίδια ώρα, ο τομέας της αγροδιατροφής είναι υπεύθυνος για το 31% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Η κτηνοτροφία από μόνη της φτάνει το 14,5% των συνολικών εκπομπών. Η Συμφωνία του Παρισιού δεν αφήνει περιθώρια εφησυχασμού. Η απανθρακοποίηση της αγροδιατροφής, η στροφή προς τη βιολογική γεωργία, η μείωση της σπατάλης τροφίμων και η μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας συνιστούν αναπόσπαστο κομμάτι της παγκόσμιας στρατηγικής για περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη

Οι εφοδιαστικές αλυσίδες βρίσκονται επίσης σε κρίσιμη καμπή. Η σύγκρουση στην Ουκρανία, οι δυσλειτουργίες στο εμπόριο σιτηρών και οι αυξανόμενες μεταφορικές δυσκολίες έχουν θέσει υπό αμφισβήτηση το μοντέλο της παγκοσμιοποιημένης, κατακερματισμένης παραγωγής. Ο FAO εκτιμά ότι το 23% των τροφίμων επηρεάστηκαν από διαταραχές εφοδιασμού το 2024. Οι επιχειρήσεις επανεξετάζουν πλέον τη στρατηγική τους. Η Danone επενδύει 85 εκατομμύρια ευρώ σε ένα υπερσύγχρονο αυτοματοποιημένο κέντρο διανομής, ενώ η Fleury Michon αναπτύσσει ψηφιακές πλατφόρμες συνεργασίας με τους προμηθευτές. Η τεχνολογία blockchain, η τεχνητή νοημοσύνη και οι προηγμένοι αυτοματισμοί δεν είναι πια προσθήκες, αλλά θεμέλιοι λίθοι για την αναδιοργάνωση της αγροδιατροφικής εφοδιαστικής

Ταυτόχρονα, οι καταναλωτές επιτελούν έναν ρόλο με ολοένα και μεγαλύτερη βαρύτητα. Ο πληθωρισμός στα τρόφιμα, που έφτασε το 16% στη Γαλλία την τελευταία διετία, επέβαλε μια ριζική αλλαγή αγοραστικής συμπεριφοράς. Το 83% προτιμά τις μάρκες των διανομέων, το 76% συγκρίνει τιμές και το 65% κατανέμει τις αγορές του σε περισσότερα καταστήματα για να βελτιστοποιήσει τον προϋπολογισμό του. Η ευαισθησία στη σπατάλη εντείνεται, οι εφαρμογές όπως το Too Good To Go καταγράφουν εκατομμύρια χρήστες και οι φιλανθρωπικές δωρεές τροφίμων αυξάνονται ραγδαία. Την ίδια στιγμή, το 89% των καταναλωτών επιθυμεί πλήρη διαφάνεια για την προέλευση των προϊόντων, ενώ το 72% δηλώνει ότι η παρουσία φυτοφαρμάκων αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την απόρριψη ενός τροφίμου

Στο φόντο αυτών των εξελίξεων, οι χώρες της Μεσογείου έχουν μπροστά τους ένα σπάνιο παράθυρο ευκαιρίας. Η Ελλάδα, η Ιταλία, η Ισπανία και η Πορτογαλία μπορούν να αξιοποιήσουν το πολιτισμικό τους κεφάλαιο και την αγροτική τους κληρονομιά για να τοποθετηθούν στο κέντρο του νέου παγκόσμιου χάρτη τροφίμων. Η δημιουργία ενός διεθνούς brand βασισμένου στη μεσογειακή διατροφή, τις πιστοποιημένες ΠΟΠ και ΠΓΕ ετικέτες, αποτελεί στρατηγικό μοχλό προβολής και υπεραξίας. Η επένδυση στην ψηφιακή αγροδιατροφή και στα συστήματα ιχνηλασιμότητας θα ενισχύσει τη διαφάνεια και θα βελτιώσει την πρόσβαση σε premium αγορές. Η απεξάρτηση από την εσωτερική αγορά της ΕΕ μέσω της γεωγραφικής διαφοροποίησης των εξαγωγών, η ενίσχυση της τοπικής παραγωγής με βιώσιμες πρακτικές και η αξιοποίηση της τουριστικής δυναμικής μέσα από βραχείες αλυσίδες είναι κινήσεις απαραίτητες για να μετατραπεί η πρόκληση σε συγκριτικό πλεονέκτημα

Η απάντηση στο κεντρικό ερώτημα δεν είναι απλή, αλλά είναι σαφής. Οι μεσογειακές χώρες μπορούν να πρωταγωνιστήσουν σε ένα νέο μοντέλο τροφίμων που υπηρετεί ταυτόχρονα την κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον. Το φαγητό του μέλλοντος δεν θα κρίνεται μόνο από τη γεύση ή το κόστος του, αλλά από τη διαδρομή του, την αλήθεια του και το αποτύπωμά του στον κόσμο που το φιλοξενεί