Του Γεώργιου .Εμμ. Καβρού*
Το κάποτε ΄΄χρυσό΄΄ προϊόν της Κρήτης το ελαιόλαδο ,τα τελευταία χρόνια ,πνέει τα λοίσθια. Οι τιμές του ελαιόλαδου βρίσκονται σε χαμηλότατα επίπεδα χωρίς να υπολογίσουμε τις νέες φυτεύσεις και τις νέες χώρες που θα μπουν σταδιακά στην παραγωγή .Μπορούμε να φανταστούμε τι θα συμβεί σε μερικά χρόνια; Αν το ελαιόλαδο είχε την σωστή οργάνωση ,αυτό δεν θα ήταν πρόβλημα ,τώρα ,όμως; Το μεγαλύτερο μερίδιο αγοράς τυποποιημένου ελαιόλαδου (>55%) ελέγχεται από δυο μεγάλες εταιρίες ενώ σημαντικό μέρος των τυποποιητικών μονάδων αποτελούν μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις και αρκετές συνεταιριστικές στις παραγωγικές περιοχές. Η εγχώρια κατανάλωση - από τις υψηλότερες παγκοσμίως - απορροφά το μεγαλύτερο μέρος της εγχώριας παραγωγής και απομένουν περίπου 100.000 – 150.000 τόνοι για εξαγωγή το μεγαλύτερο μέρος της οποίας κατευθύνεται στην Ιταλία σε μορφή χύμα. Μόνο το 20% περίπου της συνολικής εγχώριας παραγωγής φθάνει στην τυποποίηση, με τα αντίστοιχα ποσοστά να φτάνουν το 50% και 75% για την Ισπανία και την Ιταλία. Όπως προκύπτει, τόσο από διαθέσιμα στοιχεία όσο και από σχετικές μελέτες, το ελληνικό επώνυμο ελαιόλαδο δεν έχει ικανοποιητική επώνυμη παρουσία στις ξένες αγορές. Την πρώτη θέση κατέχει συνήθως το Ιταλικό ελαιόλαδο και ακολουθεί το Ισπανικό με αυξητικές τάσεις. Το 37% περίπου της συνολικής παραγωγής εξάγεται σε χύμα μορφή με κύριο προορισμό την Ιταλία (περίπου 85 %), γεγονός που αποτελεί σημαντική απώλεια εσόδων από την προστιθέμενη αξία που προσδίδει το τυποποιημένο προϊόν. Ωστόσο, η συμβολή του ελαιόλαδου στις συνολικές εξαγωγές της χώρας είναι σημαντική. Η Ελλάδα είναι, η μεγαλύτερη εξαγωγική χώρα παρθένου ελαιόλαδου και κατέχει σημαντική θέση στη παγκόσμια αγορά. Το παρθένο ελαιόλαδο συμβάλλει σημαντικά στις συνολικά διαμορφούμενες εξαγωγές ελαιόλαδου και κατέχει σημαντικό μερίδιο στο σύνολο των εξαγωγών. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι το σύνολο της εποχικής εργασίας στην ελληνική αγροτική παραγωγή πραγματοποιείται από πολίτες χωρών εκτός Ε.Ε., έναντι περίπου 5% στην Ισπανία και στην Ιταλία, ενώ η αμοιβή των εποχικών εργατών, στην ελληνική αγροτική παραγωγή είναι της τάξης των 4 €/ώρα, έναντι 6 €/ώρα στην Ισπανία και 8,5 €/ώρα στην Ιταλία. Η συνδυασμένη επίδραση της σταθερής παραγωγικότητας και των ανοδικών μισθών οδήγησε σε αύξηση του ελληνικού εργασιακού κόστους, ανά μονάδα παραγωγής, στο 0,55 €/κιλό ελιών το 2018 από 0,20 €/κιλό το 2000. Αντίθετα, το κόστος αυτό παρέμεινε σχετικά σταθερό στην Ιταλία (0,35 €/κιλό) και την Ισπανία (0,28 €/κιλό), καθώς η αύξηση των μισθών συνοδεύτηκε από αύξηση της παραγωγικότητας.
Δεδομένου ότι, το κόστος εργασίας είναι τμήμα του παραγωγικού κόστους (σχεδόν τα 2/3), η αύξησή του επηρέασε και το συνολικό κόστος καθιστώντας την ελληνική παραγωγή ελαιόλαδου λιγότερο ανταγωνιστική. Οι ελαιοπαραγωγοί καρπώνονται παρόμοια έσοδα και στις τρεις χώρες, της τάξης των 0,7 €/κιλό ελιάς κατά μέσο όρο την τελευταία 5ετία αύξηση ,κατά 17% περίπου έναντι της προηγουμένης πενταετίας. (πηγή: επεξεργασία στοιχείων FADN – ETE). Εξετάζοντας τη σύνθεση εσόδων για κάθε χώρα διαπιστώνεται ότι στην Ιταλία και Ισπανία το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων προέρχεται από την εξαγωγή ελαιόλαδου, ενώ στην Ελλάδα από τον υψηλό βαθμό επιδοτήσεων. Ειδικότερα, μέσω επιδοτήσεων στην Ελλάδα εισπράττεται κατά μέσο όρο το 40% των εσόδων από την ελαιοπαραγωγή (με ανοδική τάση) και το 30% στην Ιταλία και την Ισπανία (με καθοδική τάση).
Στον παρακάτω πίνακα βλέπουμε την τιμή και την ποσότητα από το 2001 έως και το 2018
Το παρακάτω διάγραμμα, μας δίνει την εξέλιξη της τιμής .
Διάγραμμα:Stata software
Στο παραπάνω διάγραμμα βλέπουμε πως η τιμή του ελαιόλαδου το 2018 βρίσκεται σε πολύ χαμηλά επίπεδα ,ενώ κατά τα έτη 2015 έως 2017 βρίσκεται σε υψηλότερο σημείο .
Στο παρακάτω διάγραμμα βλέπουμε την εξέλιξη της ποσότητας
Από το 2006 και μετά η ποσότητα του ελαιόλαδου μειώνεται διαχρονικά και κυρίως από το 2014 και μετά .
Ο παρακάτω πίνακας μας δείχνει σε πιο σημείο έπρεπε να βρίσκονται η τιμή και η ποσότητα για να υπάρχει ισορροπία στο προϊόν. Αυτό που παρατηρούμε είναι ότι η τιμή του ελαιόλαδου έπρεπε από το 2015 και μετά να βρίσκεται κοντά στα 3 ευρώ το λίτρο και από το 2017 και μετά κοντά στα 3,20 ευρώ το λίτρο .
Αν υπολογίσουμε πχ το έτος 2018 θα δούμε ότι η μέση τιμή είναι 2,8 ενώ η τιμή ισορροπίας θα έπρεπε να είναι 3,17 ευρώ .Δηλαδή 2,8-3,17=0,37 λεπτά ,πουλάνε δηλαδή οι παραγωγοί σε χαμηλότερη τιμή από ότι έπρεπε .Η ποσότητα αντίθετα για το έτος 2018 ήταν 240 χιλ. τόνους ενώ η ποσότητα ισορροπίας είναι 229,892 χιλ. τόνους , 240-229,892=10,108 χιλ. τόνους ,δηλαδή το 2018 η παραγωγή ήταν παραπάνω κατά 10,892 χιλ. τόνους .
Πίνακας τιμής και ποσότητας ισορροπίας
Διάγραμμα ισορροπίας ποσότητας
Στο παραπάνω διάγραμμα ,παρατηρούμε ότι στην ισορροπία η ποσότητα διαχρονικά αρχίζει να μειώνεται μέσα στον χρόνο . Από το 2005 και μετά ,παρατηρείτε μία κατρακύλα στην τιμή του ελαιόλαδου .Αν δεν αλλάξει κάτι ,αυτή η κατρακύλα θα συνεχιστεί ακόμα πιο έντονη επειδή νέες χώρες παραγωγής μπαίνουν συνεχώς στην αγορά με χαμηλότερο κόστος πχ
Αίγυπτος ή δημιουργούν οικονομίες κλίμακας όπως πχ Ισπανία
Διάγραμμα ποσότητας και ισορροπίας
Παρατηρούμε ότι από το 2005 και μετά μειώνεται η παραγωγή ελαιόλαδου και στην ισορροπία και στην παραγόμενη ποσότητα .Μπορούμε να πούμε πως αρχίζει
σταδιακά η εγκατάλειψη των ελαιώνων και λόγω τιμής (χαμηλότερη τιμή) ,αύξηση κόστους ,μείωση ποιότητας προϊόντος λόγω δάκου , κλιματική αλλαγή κλπ.
Διάγραμμα Τιμής ισορροπίας
Στο παραπάνω διάγραμμα ,παρατηρούμε ότι η τιμή ισορροπίας αυξάνεται μέσα στον χρόνο .Από το 2015 και μετά η τιμή που έπρεπε να είναι ,αυξάνεται κατά πολύ
χωρίς ,όμως ,αυτό να έχει ανταπόδοση στους παραγωγούς οι οποίοι βλέπουν την τιμή να μην είναι αυτή που πρέπει .
Διάγραμμα τιμής και ισορροπίας
Στο παραπάνω διάγραμμα ,παρατηρούμε ότι από το 2014 έως και το 2017 ,η τιμή βρίσκεται σε πιο υψηλά επίπεδα από την ισορροπία , ενώ το 2018 η τιμή βρίσκεται σε χαμηλότερο σημείο από την τιμή ισορροπίας .Η διαφορά αυτή ,είναι αυτό που έπρεπε να έχουν πάρει η παραγωγοί ,αλλά λόγω συμφερόντων και άλλων παραγόντων ,κάποιοι άλλοι μοιράζονται αυτή τη διαφορά.
Παρακάτω παρουσιάζονται στοιχεία και προβλέψεις μόνο για την Κρήτη και μετά για το σύνολο της χώρας .
Παραγωγή ελαιόλαδου μόνο για την Κρήτη
Πίνακας παραγωγής ελαιόλαδου Κρήτης
Από το 2013 και κυρίως από το 2015 αρχίζει η σταδιακή μείωση της παραγωγής στην Κρήτη .Ο κυριότερος λόγος εννοείται πως είναι η χαμηλή τιμή καθώς επίσης και η έλλειψη ενδιαφέροντος από τους φορείς .
Διάγραμμα :Stata software
Στον παραπάνω πίνακα βλέπουμε ότι το 2013 έχει καταρρεύσει η παραγωγή του ελαιόλαδου στην Κρήτη αφού παράχθηκαν μόνο 25 χιλ. τόνοι ,ενώ από το 2015 και
μετά παρατηρούμε ότι σταδιακά μειώνεται η παραγωγή στο νησί .
Στον παρακάτω πίνακα κάνοντας ols ,βρήκαμε την ισορροπία σε όλο το νησί .
Ισορροπία
Διάγραμμα Ισορροπίας και ποσότητας
Διάγραμμα:Stata software
Βάζοντας την ισορροπία παραγωγής μαζί με την παραγόμενη ποσότητα ,βλέπουμε ότι τα περισσότερα χρόνια η παραγωγή βρίσκεται μακριά από την ισορροπία ,εκτός από τα τελευταία χρόνια .Μπορούμε να πούμε ότι σταδιακά πλησιάζει η ποσότητα την ισορροπία ,αυτό σημαίνει πως σταθεροποιείται η ποσότητα προς τον μέσο .Οφείλεται κυρίως στην σταδιακή μείωση της ποσότητας ,δηλαδή οι παραγωγοί παράγουν κάθε χρόνο όλο και λιγότερο προϊόν .Άλλωστε αυτό φαίνεται από την καμπύλη ισορροπίας επειδή έχει μεγάλη αρνητική κλίση .Η κλίση αυτή βέβαια όσο πιο αρνητική είναι ,τόσο πιο μειωμένη θα είναι η παραγωγή .
Παρακάτω έχουμε κάνει την πρόβλεψη για την Κρήτη και συνολικά για την Ελλάδα .Το πρόβλημα με τα αγροτικά προϊόντα είναι ότι επηρεάζονται πολύ από τα καιρικά φαινόμενα και όχι μόνο .Τα παρακάτω νούμερα ,είναι πολύ δύσκολο να πέσουν ακριβώς ,επειδή μιλάμε για ένα προϊόν όπως το ελαιόλαδο που έχει αφεθεί στην τύχη του όπως τα περισσότερα άλλωστε. Στους ελέγχους που έκανα ,βρήκα ότι τα δεδομένα για το ελαιόλαδο της Κρήτης και μόνο για την Κρήτη είναι κατά 0,487990 ή 48,7% έγκυρα .Αυτό σημαίνει πως το υπόλοιπο περίπου 52% επηρεάζεται από άλλους παράγοντες όπως έλλειψη δακοκτονίας ,ξηρασία ,κλιματική αλλαγή κλπ.
Τα δεδομένα για την Ελλάδα συνολικά μαζί και με την Κρήτη είναι έγκυρα κατά 0,1931 ή 19,31% .Το υπόλοιπο 80,69% οφείλετε στους ίδιους παράγοντες όπως και παραπάνω .
Πρόβλεψη παραγωγής για την Κρήτη
Πρόβλεψη μόνο για την Κρήτη
Διάγραμμα πρόβλεψης ποσότητας
Στο παραπάνω διάγραμμα ,βλέπουμε την πρόβλεψη και την συνολική παραγωγή για το ελαιόλαδο έως και το 2023 .Παρατηρούμε ότι η ποσότητα θα κινηθεί σε χαμηλότερα σημεία από τα προηγούμενα χρόνια .Αν υπολογίσουμε ότι η τιμή του προϊόντος έχει πέσει πολύ χαμηλά ,αυτό εν μέρη είναι σωστό .Έχει αυξηθεί το κόστος ,χωρίς να αυξάνεται η τιμή με αποτέλεσμα να εγκαταλείπονται σταδιακά οι ελαιώνες σε όλη τη χώρα
Διάγραμμα πρόβλεψης τιμής
Τιμές σε ευρώ ποσότητα σε χιλ. τόνους
Στο παραπάνω διάγραμμα ,έχουμε βάλει όλα τα δεδομένα για την ποσότητα μαζί με την πρόβλεψη .Παρατηρούμε ότι η προβλεπόμενη ποσότητα θα είναι πάνω από την
ισορροπία .Θα παραχθεί δηλαδή παραπάνω προϊόν έως και το 2023 .
Στο παραπάνω διάγραμμα ,έχουμε βάλει όλα τα δεδομένα της τιμής μαζί με τις προβλέψεις. Παρατηρούμε ότι η προβλεπόμενη τιμή θα είναι σε χαμηλότερο σημείο από την ισορροπία .Δηλαδή οι παραγωγοί θα πουλήσουν το προϊόν σε χαμηλότερη τιμή και τα επόμενα χρόνια .Σύμφωνα με την οικονομική θεωρία ,αυτό ισχύει :Αύξηση της ποσότητας ,μείωση της τιμής .Αυτό που δεν ισχύει είναι ότι λόγω συμφερόντων ανεξάρτητα της παραγόμενης ποσότητας ,η τιμή είναι χαμηλή όπως πχ το 2018 όπου η παραγόμενη ποσότητα ήταν μόνο 240 χιλ. τόνους ,ενώ η τιμή έχει καταρρεύσει .
Στους παρακάτω πίνακες ,έχουμε κάνει τον έλεγχο t-test . Το t-test χρησιμοποιείται για την σύγκριση των μέσων όρων δυο συνόλων τιμών που διαφέρουν όσον αφορά ένα χαρακτηριστικό. Π.χ. θέλουμε να συγκρίνουμε τη μέση παραγωγή ενός αγαθού , με την προβλεπόμενη τιμή . Γενικά έχει την εξής μορφή: Μηδενική υπόθεση (Η0): οι μέσοι όροι δεν διαφέρουν μεταξύ τους Εναλλακτική υπόθεση (Η1): οι μέσοι όροι διαφέρουν μεταξύ τους.
Στον παραπάνω πίνακα ,ελέγχουμε την υπόθεση αν η προβλεπόμενη τιμή έχει διαφορά με την τιμή ισορροπίας .Κάνοντας τον έλεγχο βρήκαμε ότι είναι: Pr(|T| > |t|) = 0.0009 .Μας λέει πως οι μέσοι όροι έχουν διαφορά .Αν κοιτάξουμε τον πίνακα θα δούμε ότι η διαφορά τους θα είναι 38,42 λεπτά .Αυτή η διαφορά είναι μεταξύ της προβλεπόμενης τιμής και τιμής ισορροπίας .Στο παραπάνω διάγραμμα ,αυτό φαίνεται άλλωστε .
Στον παραπάνω πίνακα κάνουμε πάλι τους ελέγχους .Αυτή τη φορά συγκρίνουμε την προβλεπόμενη ποσότητα και την ποσότητα ισορροπίας . Pr(|T| > |t|) = 0.0069 Και πάλι έχουν διαφορά οι 2 μέσοι .Η διαφορά ανάμεσά τους είναι 69.619 χιλ. τόνους .Θα παραχθούν δηλαδή 69,615 χιλ. τόνοι ελαιόλαδο παραπάνω κατά μέσο όρο . Παρότι φαίνεται πως θα αυξηθεί η ποσότητα τα επόμενα χρόνια ,στην πραγματικότητα ,όμως, αν υπολογίσουμε τα προηγούμενα χρόνια τότε θα βρούμε ότι :
Παρατηρούμε ότι η προβλεπόμενη τιμή σε σχέση με την τιμή θα έχουν διαφορά 38,916 λεπτά ,δηλαδή υποθετικά η τιμή του ελαιόλαδου από το 2019 και μετά θα είναι 38 λεπτά παραπάνω σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη .Αν κάνουμε την ols και ελέγξουμε την τιμή και την ποσότητα θα βρούμε ότι ενώ οι τιμές αυτές ανήκουν στο 2018 , στην πραγματικότητα στην ισορροπία ανήκουν στο 2011. Δηλαδή η τιμή και η ποσότητα που υπάρχει τώρα ,βρίσκεται χρονικά στο 2011 ,δηλαδή 7 χρόνια πίσω . Άρα ,και η τιμή και η ποσότητα βρίσκονται σε χαμηλότερα επίπεδα .Για το έτος 2018 θα έπρεπε με τιμή 2,8 ευρώ ανά λίτρο η ποσότητα να είναι 317,254 χιλ. τόνους ,αλλά έχουν παραχθεί μόνο 240 χιλ. τόνοι .Υπάρχει δηλαδή ένα έλλειμμα 77,254 χιλ. τόνοι .Έχουν παραχθεί δηλαδή λιγότεροι τόνοι από ότι πρέπει .Αυτό όπως έχει αναφερθεί παραπάνω οφείλεται σε πολλούς παράγοντες όπως την χαμηλή τιμή ,υψηλό κόστος παραγωγής ,κλιματική αλλαγή κλπ.
Ο συντελεστής ελαστικότητας μας δείχνει πόσο θα μεταβληθεί μία μεταβλητή όταν η άλλη μεταβληθεί κατά μία μονάδα .Για την τιμή και την ποσότητα θα έχουμε -0,0067 ,δηλαδή αν αυξηθεί η ποσότητα κατά 1 τόνο η τιμή θα μειωθεί κατά -0,00067% και αν υπολογίσουμε την τιμή έναντι της ποσότητας θα βρούμε -0,11 δηλαδή για μία αύξηση μίας μονάδας τιμής ,η ποσότητα θα μειωθεί κατά -0,11 %
*Οικονομολόγος
Ηράκλειο Κρήτης
Data analytics στη cretanalysis.gr