Του Γ. Μπακόλα Αγρότη και Project Manager στο Agrocapital.gr
Οι “ρήτρες τροφίμων” αναδεικνύονται σε μηχανισμό αντιστάθμισης αξίας απέναντι στη νομισματική αστάθεια, αναβιώνοντας, με σύγχρονους όρους, τον ιστορικό δεσμό ανάμεσα στην τιμή του ψωμιού και την τιμή του χρυσού.
Η σχέση μεταξύ τροφίμων και χρυσού, δύο εκ πρώτης όψεως ασύνδετων κόσμων, επανέρχεται σήμερα στο προσκήνιο της διεθνούς οικονομικής συζήτησης. Πίσω από τις χρηματιστηριακές καμπύλες και τους δείκτες των αγορών, επανεμφανίζεται μια παλιά ιδέα: η ρήτρα αξίας, ένας θεσμός που συνδέει το τίμημα ενός αγαθού με ένα σταθερό μέτρο αξίας, ώστε να διασφαλίζεται η αγοραστική του δύναμη στον χρόνο. Στην εποχή των ανατιμήσεων και της νομισματικής αβεβαιότητας, οι λεγόμενες “ρήτρες τροφίμων” (food clauses ή commodity clauses) λειτουργούν πλέον ως αντίστοιχο του κανόνα του χρυσού, αλλά με πιο σύνθετα εργαλεία και δείκτες.
Στο παρελθόν, η ρήτρα χρυσού αποτελούσε θεμέλιο των διεθνών συμβάσεων. Ένα συμβόλαιο καθοριζόταν σε δολάρια ή λίρες, αλλά η πραγματική του αξία αντιστοιχούσε σε συγκεκριμένη ποσότητα χρυσού. Έτσι, οι πληρωμές διατηρούσαν σταθερή αγοραστική δύναμη, ανεξάρτητα από τις νομισματικές διακυμάνσεις. Μετά το 1971, όταν το σύστημα Bretton Woods κατέρρευσε, η σύνδεση με τον χρυσό εγκαταλείφθηκε, αλλά η ανάγκη προστασίας της αξίας παρέμεινε. Από η δεκαετία του ’80 και μετά, τη θέση του πολύτιμου μετάλλου άρχισαν να καταλαμβάνουν δείκτες εμπορευμάτων, ενεργειακές τιμές και ειδικοί μηχανισμοί τιμαριθμικής αναπροσαρμογής.
Σήμερα, καθώς ο πλανήτης δοκιμάζεται από πληθωρισμό τροφίμων, κλιματικές αστάθειες και νομισματικές μετατοπίσεις, επανέρχεται η συζήτηση για ρήτρες που συνδέουν τα τρόφιμα με “σκληρά” περιουσιακά στοιχεία, όπως ο χρυσός. Ορισμένοι οικονομολόγοι μιλούν για την ανάδυση ενός “gold-food standard” ένα σύστημα όπου οι αγροτικές πρώτες ύλες — σιτάρι, ρύζι, καλαμπόκι, ελαιόλαδο — λειτουργούν ως αποθεματικά αξίας, συγκρίσιμα με τα πολύτιμα μέταλλα. Στην Ασία και τη Μέση Ανατολή, μακροπρόθεσμα συμβόλαια τροφίμων αρχίζουν ήδη να περιλαμβάνουν ρήτρες συνδεδεμένες με τον χρυσό ή με νομίσματα που κινούνται σε παράλληλη κατεύθυνση με αυτόν, ώστε να εξασφαλίζεται σταθερότητα τιμολόγησης.
Η ιδέα αυτή δεν είναι απλώς συμβολική. Στις αγορές παρατηρείται παράλληλη κίνηση μεταξύ τιμών χρυσού και βασικών τροφίμων, ιδιαίτερα σε περιόδους νομισματικής χαλάρωσης ή γεωπολιτικής αναταραχής. Μελέτες της London Bullion Market Association (LBMA) και ακαδημαϊκές έρευνες του Journal of International Money & Finance δείχνουν ότι ο χρυσός λειτουργεί ως πρώιμος δείκτης πληθωρισμού τροφίμων. Όταν ο χρυσός ανεβαίνει, οι επενδυτές προεξοφλούν αύξηση των τιμών τροφίμων· όταν πέφτει, προμηνύεται αποκλιμάκωση. Ουσιαστικά, ο χρυσός αντιδρά πρώτος στη νομισματική πολιτική και στα επιτόκια, ενώ τα τρόφιμα ακολουθούν με χρονική υστέρηση, καθώς οι αυξήσεις κόστους ενέργειας και μεταφοράς μετακυλίονται σταδιακά στην αγροτική παραγωγή.
Η διεθνής βιβλιογραφία ενισχύει αυτή τη σύνδεση. Η μελέτη του Kazak (2025) στο ScienceDirect αναλύει εμπειρικά τη σχέση χρυσού με τις τιμές βασικών αγροτικών προϊόντων στην Τουρκία, καταδεικνύοντας θετική συσχέτιση, ιδίως σε περιόδους πληθωριστικών πιέσεων. Αντίστοιχα, μια άλλη έρευνα του επιβεβαιώνει τον ρόλο του χρυσού ως αντιστάθμιση (hedge) σε περιβάλλον υψηλού πληθωρισμού στοιχείο που επηρεάζει έμμεσα και τα διατροφικά αγαθά. Ακόμη, η μελέτη του Binh (2024) στο MDPI Journal συγκρίνει τη συμπεριφορά του χρυσού, του σιταριού και της τέχνης ως μέσων αποθήκευσης αξίας, προτείνοντας την ιδέα ότι ορισμένα αγροτικά προϊόντα έχουν αρχίσει να συμπεριφέρονται “όπως ο χρυσός”.
Η οικονομική συλλογιστική πίσω από τις ρήτρες τροφίμων είναι απλή αλλά ισχυρή όπως οι gold clauses του 20ού αιώνα προστάτευαν τα δάνεια και τις αποπληρωμές από νομισματικές διακυμάνσεις, έτσι και οι σύγχρονες ρήτρες τιμολόγησης τροφίμων στοχεύουν να προστατεύσουν παραγωγούς και αγοραστές από την απώλεια αγοραστικής αξίας. Σε συμβάσεις μεγάλης διάρκειας όπως αυτές που συνάπτουν κράτη, εμπορικές ενώσεις ή βιομηχανίες τροφίμων οι ρήτρες αυτές λειτουργούν ως θεσμικά αντισταθμιστικά εργαλεία.
Δεν είναι τυχαίο ότι διεθνείς οργανισμοί όπως οι BRICS, η FAO και η UNCTAD συζητούν πλέον την εισαγωγή “food-gold clauses” σε μελλοντικά συμβόλαια. Η ιδέα βασίζεται στη δημιουργία ενός συνδεδεμένου μηχανισμού τιμολόγησης, όπου οι μεταβολές στο νόμισμα αντισταθμίζονται με τις μεταβολές σε δείκτες τροφίμων ή χρυσού, περιορίζοντας τον κίνδυνο νομισματικής αποσταθεροποίησης.
Οι ερευνητές της CFTC και του NBER υποστηρίζουν ότι τα παράγωγα αγροτικών προϊόντων όπως τα futures σιταριού ή καλαμποκιού μπορούν να λειτουργήσουν ως δείκτες ρήτρας αξίας, επιτρέποντας στις εταιρείες να “κλειδώνουν” τιμές σε συνδυασμό με χρυσό ή ενέργεια. Η πρακτική αυτή έχει αρχίσει να εφαρμόζεται πειραματικά σε χώρες με έντονη διακύμανση νομισμάτων και υψηλή εξάρτηση από εισαγωγές τροφίμων.
Το φαινόμενο αυτό, πέρα από οικονομικό, έχει και γεωπολιτική διάσταση. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Βραζιλία και η Ρωσία, που διαθέτουν μεγάλα αγροτικά αποθέματα, χρησιμοποιούν πλέον τα τρόφιμα ως εργαλείο επιρροής, όπως ακριβώς χρησιμοποιούσαν άλλοτε τα αποθέματα χρυσού. Από την άλλη πλευρά, οι χώρες της Ασίας και του Περσικού Κόλπου βλέπουν στη σύνδεση τροφίμων–χρυσού έναν τρόπο να προστατεύσουν τα αποθεματικά τους και να μειώσουν την εξάρτηση από το δολάριο.
Στην ουσία, ο κόσμος αναζητά ξανά σταθερά σημεία αναφοράς σε ένα περιβάλλον μεταβλητότητας. Ο χρυσός και τα τρόφιμα, παρότι ανήκουν σε διαφορετικά βασίλεια το ένα της αγοράς αξιών, το άλλο της βιοποριστικής ανάγκης εξυπηρετούν την ίδια ανθρώπινη απαίτηση τη διατήρηση της αξίας μέσα στον χρόνο. Αν το 20ό αιώνα η σταθερότητα επιτυγχανόταν με νομισματική πειθαρχία, στον 21ο ίσως επιτευχθεί με αγροτική και διατροφική ασφάλεια.
Η προοπτική ενός “κανόνα των τροφίμων”, όπου οι διεθνείς συμβάσεις θα τιμολογούνται με ρήτρες αξίας βασισμένες σε δείκτες τροφίμων και χρυσού, δεν ανήκει πια στη σφαίρα της θεωρίας. Είναι το επόμενο βήμα μιας παγκόσμιας οικονομίας που, μετά από δεκαετίες χρηματοοικονομικής κυριαρχίας, ανακαλύπτει ξανά ότι το ψωμί και ο χρυσός, εντέλει, μετρούν το ίδιο πράγμα: την εμπιστοσύνη.
Ακολουθήστε το Agrocapital.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι τις ειδήσεις