Στο σταυροδρόμι ανάμεσα στην οικονομική επιβίωση των αγροτών και την πολυεθνική κυριαρχία της αγοράς τροφίμων, η Ευρωπαϊκή Ένωση επιχειρεί να χαράξει νέα όρια. Στη συνεδρίαση της Επιτροπής Γεωργίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, στις 5 Μαΐου 2025, δόθηκε το πράσινο φως σε μία από τις πιο φιλόδοξες θεσμικές παρεμβάσεις της τελευταίας δεκαετίας. Η τροποποίηση των κανονισμών 1308/2013, 2021/2115 και 2021/2116 συνιστά μια στοχευμένη προσπάθεια ενίσχυσης της διαπραγματευτικής ισχύος των γεωργών στην αξιακή αλυσίδα των αγροτικών προϊόντων.
Η έκθεση της εισηγήτριας Céline Imart, την οποία εξασφάλισε και ανέλυσε το Agrocapital, δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνειών. Οι θεσμοί της Ένωσης επιχειρούν να επανακαθορίσουν τους κανόνες του εμπορίου στον πρωτογενή τομέα, περιορίζοντας την ασυμμετρία δυνάμεων που για δεκαετίες υπαγόρευε όρους στους παραγωγούς.
Η προτεινόμενη δέσμη μέτρων εισάγει για πρώτη φορά δεσμευτικούς ορισμούς για όρους όπως «δίκαιος» και «ισότιμος». Στο εξής, τέτοιες ενδείξεις δεν θα μπορούν να χρησιμοποιούνται διαφημιστικά ή συμβολικά, παρά μόνο όταν πληρούνται αυστηρές προϋποθέσεις: πολυετής σύμβαση, πλήρης ιχνηλασιμότητα και διαφάνεια στη διαμόρφωση της τιμής. Επιπλέον, απαιτείται εναρμόνιση με τα πρότυπα εταιρικής δέουσας επιμέλειας και τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών.
Ο αναθεωρημένος κανονισμός εισάγει σαφή, μετρήσιμα κριτήρια για τη «βραχεία αλυσίδα εφοδιασμού», αποτρέποντας τον καταχρηστικό της χαρακτήρα. Η γεωγραφική εγγύτητα προσδιορίζεται όχι μόνο σε απόσταση, αλλά και σε χρόνο μεταφοράς, ενώ ο αριθμός των ενδιάμεσων κρίκων περιορίζεται αυστηρά, διασφαλίζοντας ότι η προστιθέμενη αξία επιστρέφει στην τοπική παραγωγή.
Στο επίκεντρο των αλλαγών βρίσκεται η σύναψη γραπτών συμβάσεων. Στον τομέα του γάλακτος, η υποχρεωτικότητα καθίσταται καθολική και αδιαπραγμάτευτη, ενώ για άλλους τομείς προβλέπεται δυνατότητα παρέκκλισης μόνο κατόπιν αιτήματος αντιπροσωπευτικής οργάνωσης. Η εισαγωγή του δικαιώματος «αίτησης σύναψης συμβολαίου» αναγνωρίζει για πρώτη φορά θεσμικά τον αγρότη ως ισότιμο διαπραγματευτή.
Ανοίγοντας τον δρόμο στις άτυπες οργανώσεις
Μια σημαντική τομή φέρνει το νέο πλαίσιο και για τις μη αναγνωρισμένες οργανώσεις παραγωγών. Συνεταιρισμοί ή ομάδες σε φάση αναγνώρισης μπορούν πλέον να συνάπτουν συμβάσεις διάρκειας έως πέντε ετών, υπό την προϋπόθεση ότι τηρούνται τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Πρόκειται για μια στρατηγική επιλογή που φιλοδοξεί να εντάξει τους «αόρατους» της αγοράς στον επίσημο οικονομικό κύκλο.
Πλαφόν στην ισχύ, ώθηση στη συλλογικότητα
Για να αποτραπεί η υπερσυγκέντρωση και να διατηρηθεί ο ανταγωνισμός, η νέα πρόταση θέτει ανώτατα όρια στο μέγεθος των ενώσεων οργανώσεων παραγωγών 33% της εθνικής ή 5% της συνολικής παραγωγής της Ε.Ε. Παράλληλα, το άρθρο 210α ενισχύεται με νέους στρατηγικούς στόχους, μεταξύ των οποίων:
- η ανάδειξη τοπικών ποιοτικών προϊόντων,
- η συλλογική διαχείριση των αποβλήτων,
- η σταθεροποίηση του αγροτικού εισοδήματος,
- και η προβολή της γαστρονομικής ταυτότητας των αγροτικών περιοχών.
Η πολιτική σημασία της μεταρρύθμισης υπερβαίνει τα στενά όρια της αγροτικής οικονομίας. Όπως ανέφεραν στο Agrocapital ανώτεροι κοινοτικοί αξιωματούχοι, η πρωτοβουλία αντανακλά την πρόθεση της Ευρώπης να μετατρέψει το μωσαϊκό των εθνικών ρυθμίσεων σε ένα συνεκτικό πλαίσιο που επαναφέρει τον παραγωγό στο επίκεντρο.
«Αν θέλουμε μια Ευρώπη αυτάρκη και βιώσιμη, η αλυσίδα πρέπει να ξεκινά από τον παραγωγό — όχι να τον εξαντλεί», δήλωσε χαρακτηριστικά αρμόδιος Ευρωπαίος αξιωματούχος.
Η μεταρρύθμιση δεν υπόσχεται θαύματα. Αλλά για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες, δίνει στους αγρότες της Ευρώπης το πιο σημαντικό εργαλείο: την προοπτική της ισότιμης συμμετοχής. Και αυτό, σε έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία, ίσως να είναι η πιο ριζοσπαστική αλλαγή απ’ όλες.
Ακολουθήστε το Agrocapital.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι τις ειδήσεις