Η Ευρώπη αλλάζει την φυτοπροστασία θα προλάβει το ΥΠΑΑΤ να προετοιμάσει τον αγροτικό κόσμο;

Καθώς η αντίστροφη μέτρηση για το τέλος του 2027 συνεχίζεται και η Οδηγία Πλαίσιο για τα Ύδατα (WFD) απαιτεί πλέον μηδενικές υπερβάσεις χημικών ουσιών στα ύδατα, το αγροτικό σύστημα της χώρας εισέρχεται σε μια περίοδο βαθιάς αναπροσαρμογής. Το ζητούμενο δεν είναι μόνο η τεχνική συμμόρφωση, αλλά και η επαρκής ενημέρωση των παραγωγών για τις αλλαγές που έρχονται με ταχύτητα. Ας ελπίσουμε ότι αυτή τη φορά το Υπουργείο  θα έχει προετοιμάσει έγκαιρα τον αγροτικό κόσμο για τα νέα δεδομένα, ώστε η μετάβαση στη βιολογική καταπολέμηση να μην αποτελέσει ακόμη μια «αιφνιδιαστική» υποχρέωση, αλλά ένα βήμα που θα γίνει με συνέπεια, σοβαρότητα και πλήρη ενημέρωση.

Το αόρατο χρονόμετρο μετρά αντίστροφα για  όλες τις κυβερνήσεις και παραγωγούς σε όλη την Ευρώπη. Η Οδηγία Πλαίσιο για τα Ύδατα (WFD) επιβάλλει έως τότε μηδενικές υπερβάσεις χημικών ουσιών στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα  μια υποχρέωση που, όπως μας εξήγησαν οι πηγές μας, αντιμετωπίζεται πλέον ως απόλυτο όριο και όχι ως ένας ακόμη περιβαλλοντικός στόχος που μπορεί να μετατεθεί χρονικά. Η συμμόρφωση με τη WFD δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολίας: η Ευρώπη εισέρχεται σε μια νέα περίοδο όπου η χρήση χημικών φυτοφαρμάκων θα μειωθεί κατακόρυφα, ανεξαρτήτως του οικονομικού ή πολιτικού κόστους.

Σε αυτό το αυστηρό ρυθμιστικό πλαίσιο, η έκθεση που δημοσιεύθηκε στη Χάγη στις 12 Νοεμβρίου 2025, αποκτά βαρύνουσα σημασία. Το έγγραφο του Ολλανδικού  συμβουλίου υγείας προσφέρει μια αναλυτική αποτίμηση των κινδύνων της χημικής φυτοπροστασίας και των δυνατοτήτων της βιολογικής καταπολέμησης (biocontrol). Η μελέτη τεκμηριώνει ότι η μετάβαση προς τα βιολογικά μέσα δεν αποτελεί περιβαλλοντική πολυτέλεια αλλά νομική και παραγωγική αναγκαιότητα.

Οι πηγές μας επανέλαβαν ότι ο δημόσιος διάλογος γύρω από τα φυτοφάρμακα έχει αλλάξει ριζικά. Στις επιστημονικές έρευνες συσσωρεύονται ενδείξεις που συνδέουν μακρόχρονη έκθεση σε χημικές δραστικές ουσίες με νευρολογικές παθήσεις, αναπτυξιακές διαταραχές παιδιών και άλλες επιπτώσεις στην υγεία. Παράλληλα, οι συνέπειες στα οικοσυστήματα  από τη μείωση επικονιαστών έως την υποβάθμιση υδάτινων σωμάτων  σκιαγραφούν ένα μοντέλο παραγωγής που δεν μπορεί να διατηρηθεί υπό το ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο.

Μέσα σε αυτή τη μεταβατική πραγματικότητα, η βιολογική καταπολέμηση αναδεικνύεται ως τεχνολογικός και θεσμικός πυλώνας για την επόμενη μέρα. Τα διαθέσιμα εργαλεία, από ωφέλιμους μακροοργανισμούς έως μικροβιακά σκευάσματα, ιολογικά σκευάσματα, εκχυλίσματα φυτών και φερομόνες, χρησιμοποιούνται ήδη με επιτυχία, ιδιαίτερα στη θερμοκηπιακή παραγωγή. Σύμφωνα με ειδικούς που συμμετείχαν στη μελέτη, τα βιολογικά μέσα παρουσιάζουν ελάχιστη τοξικότητα, μηδενική συσσώρευση στο έδαφος και πολύ χαμηλό κίνδυνο έκθεσης για χειριστές και καταναλωτές.

Ωστόσο, το χάσμα μεταξύ θερμοκηπιακής και υπαίθριας καλλιέργειας παραμένει μεγάλο. Οι παραγωγοί συναντούν εμπόδια που ξεκινούν από την αργή διαδικασία αδειοδότησης η οποία παραμένει σχεδιασμένη για χημικές ουσίες  και φτάνουν στην έλλειψη εξειδικευμένης τεχνικής υποστήριξης ή οικονομικών κινήτρων. Όπως τόνισαν οι πηγές μας, αυτή η αντίφαση έχει δημιουργήσει ένα «ρυθμιστικό παράδοξο»: η Ευρώπη απαιτεί τη μείωση των χημικών, αλλά καθυστερεί στην παροχή των εναλλακτικών.

Η έκθεση προτείνει μια σειρά μεταρρυθμίσεων για να αντιμετωπιστεί αυτό το αδιέξοδο. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζει η δυνατότητα προσωρινών εγκρίσεων τριετούς διάρκειας, η αξιοποίηση των βάσεων Qualified Presumption of Safety (QPS) για ταχύτερη αξιολόγηση μικροοργανισμών και η καθιέρωση ενιαίου ευρωπαϊκού πλαισίου για την αδειοδότηση μακροοργανισμών. Παράλληλα, υπογραμμίζεται ότι τα βιολογικά μέσα πρέπει να ενσωματωθούν επίσημα στα φυτοϋγειονομικά πρωτόκολλα εξαγωγών, ώστε να μην αποτελούν εμπόδιο στο διεθνές εμπόριο.

Πέρα από το θεσμικό σκέλος, η επιτυχία της μετάβασης θα κριθεί στην πράξη. Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι η χρήση βιολογικών μέσων απαιτεί γνώση, κατάρτιση και συχνά ανασχεδιασμό ολόκληρου του καλλιεργητικού συστήματος. Η εφαρμογή της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Εχθρών (IPM), αν και υποχρεωτική από το 2014, παραμένει σε πολλές περιπτώσεις τυπική και χωρίς σαφείς δείκτες αξιολόγησης.

Καθώς η Ευρώπη εισέρχεται στην πιο απαιτητική φάση της αγροτικής της αναδιάρθρωσης, το στοίχημα της βιολογικής καταπολέμησης αποκτά χαρακτήρα κατεπείγοντος. Η συμμόρφωση με τη WFD, η προστασία της δημόσιας υγείας και η διατήρηση της παραγωγικότητας κινούνται πλέον σε παράλληλες γραμμές. Το κατά πόσο θα συναντηθούν  και με ποιο κόστος  θα φανεί στους αγρούς, εκεί όπου οι πολιτικές αποφάσεις λαμβάνουν τη μορφή πραγματικής πράξης.