Ο φόβος για το glyphosate και η σιωπή γύρω από το κάδμιο

Η δημόσια ανησυχία για τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα συχνά επισκιάζει αθόρυβους αλλά βαθιά τεκμηριωμένους κινδύνους όπως η έκθεση στο κάδμιο, ένα μέταλλο με αθροιστική τοξικότητα και αποδεδειγμένες επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία. Νέα επιστημονικά δεδομένα και οικονομικές μελέτες αποκαλύπτουν την παράδοξη διάσταση μεταξύ αντίληψης και πραγματικού κινδύνου.

Στον δημόσιο διάλογο για την ασφάλεια των τροφίμων, ορισμένες λέξεις αποκτούν δυσανάλογη βαρύτητα. Η γλυφοσάτη, ίσως η πιο αναγνωρίσιμη χημική ουσία του πλανήτη, έχει ενσωματωθεί στο συλλογικό λεξιλόγιο ως υπαρξιακή απειλή για την ανθρώπινη υγεία. Αντίθετα, το κάδμιο, ένα βαρέο μέταλλο με χρόνο ημιζωής έως και 20 έτη στο ανθρώπινο σώμα, παραμένει σχεδόν αόρατο στο δημόσιο βλέμμα — παρά τις αδιαμφισβήτητες επιπτώσεις του.

Η αντίθεση αυτή δεν είναι απλώς εντυπωσιακή· αποτυπώνει ένα βαθύ ρήγμα ανάμεσα στην κοινωνική αντίληψη του κινδύνου και την επιστημονική αξιολόγηση του πραγματικού ρίσκου. Στο πρόσφατο διάγραμμα της EFSA, η αναλογία ασφαλούς επιπέδου προς πραγματική έκθεση τοποθετεί τη γλυφοσάτη σε τιμές περίπου 1.000 φορές χαμηλότερες από το όριο ανησυχίας, ενώ το κάδμιο βρίσκεται στο όριο του 1, δηλαδή στο σημείο όπου δεν υπάρχει περιθώριο ασφαλείας. Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι μεγάλα τμήματα του ευρωπαϊκού πληθυσμού —ιδίως παιδιά και ευάλωτες ομάδες ενηλίκων πιθανότατα προσλαμβάνουν ποσότητες που προσεγγίζουν ή υπερβαίνουν τα όρια ασφαλούς έκθεσης.

Η επιστημονική βιβλιογραφία παραμένει σταθερά εναρμονισμένη ως προς τις επιπτώσεις του καδμίου. Η χρόνια διαιτητική έκθεση συσχετίζεται με νεφρική βλάβη, μείωση οστικής πυκνότητας, οστεοπορωτικούς κατάγματος και αυξημένο κίνδυνο καρκινογένεσης. Η μελέτη που εκπόνησε η Σουηδική Χημική Υπηρεσία, σε συνεργασία με το Karolinska Institutet, καταλήγει ότι περίπου 13% των καταγμάτων στις γυναίκες και 7% στους άνδρες μπορούν να αποδοθούν άμεσα στα επίπεδα καδμίου στα τρόφιμα. Το οικονομικό βάρος αυτής της επιβάρυνσης είναι εκπληκτικό: το συνολικό κοινωνικό κόστος των καταγμάτων στη Σουηδία υπερβαίνει τα 39 δισ. SEK ετησίως, εκ των οποίων περίπου 4,2 δισ. SEK αποδίδονται αποκλειστικά στο κάδμιο .

Αντίθετα, τα βαρέα μέταλλα αποτελούν έναν διαχρονικό και δομικό κίνδυνο, ενσωματωμένο στα εδάφη και τις αλυσίδες παραγωγής. Η επιβάρυνσή τους δεν προκύπτει από μία και μόνο ανθρώπινη παρέμβαση αλλά από εκατοντάδες μικρές γεωχημικές διεργασίες, τη σύσταση των εδαφών, τις χρήσεις λιπασμάτων και την αργή συσσώρευση στον ανθρώπινο οργανισμό. Η αορατότητα αυτού του κινδύνου τον καθιστά ακόμη πιο επίμονο: δεν προκαλεί δημόσιο πανικό, δεν συνοδεύεται από πολιτικές περιπέτειες, δεν κινητοποιεί την κοινωνική φαντασία.

Πολλές φορές οι συζητήσεις για τη γλυφοσάτη επικεντρώνονται στον συμβολισμό η εικόνα του ψεκαστήρα, η ανησυχία για τη βιομηχανική γεωργία, η συλλογική δυσπιστία έναντι των πολυεθνικών εταιρειών. Το κάδμιο, αντιθέτως, στερείται οποιουδήποτε αφηγηματικού φορτίου· δεν έχει αναδειχθεί σε πολιτισμικό τοτέμ και, κατά συνέπεια, δεν εντάσσεται στο φαντασιακό της σύγχρονης περιβαλλοντικής ανησυχίας.

Η πραγματικότητα όμως είναι αμείλικτη. Τα κατάγματα που σχετίζονται με την έκθεση στο κάδμιο δεν είναι στατιστικό τεχνούργημα αλλά απτή καθημερινότητα στα συστήματα υγείας. Σύμφωνα με τη μελέτη, οι επιπτώσεις αποτιμώνται όχι μόνο σε άμεσο κόστος νοσηλείας και μακροχρόνιας φροντίδας, αλλά και σε μειωμένα έτη ζωής και απώλειες ποιότητας ζωής, τα οποία αποτελούν τα δύο τρίτα του συνολικού κοινωνικού κόστους .

Το κρίσιμο ερώτημα δεν είναι γιατί φοβόμαστε τη γλυφοσάτη· είναι γιατί σχεδόν δεν μιλάμε για το κάδμιο. Η κοινωνική ψυχολογία του κινδύνου διδάσκει ότι ορατές, τεχνητές και σύνθετες τεχνολογίες προκαλούν δυσανάλογη ανησυχία, ενώ οι αόρατοι, φυσικοί ή χρόνιοι κίνδυνοι  όσο τοξικοί κι αν είναι  συχνά περνούν αθόρυβα. Η επιστήμη, ωστόσο, υπενθυμίζει πως η πραγματική απειλή δεν είναι πάντα αυτή που συλλαμβάνει ευκολότερα ο ανθρώπινος νους αλλά αυτή που επιμένει αδιάκοπα, μακριά από την πολιτική σκηνή και τον δημόσιο θόρυβο.

Η πρόκληση για τις ευρωπαϊκές αρχές, για τα κράτη-μέλη και για τους ίδιους τους καταναλωτές είναι να γεφυρώσουν το χάσμα ανάμεσα στην αντίληψη του κινδύνου και την τεκμηριωμένη επιστημονική πραγματικότητα. Οι αποφάσεις δημόσιας πολιτικής δεν μπορούν να βασίζονται στη δημοφιλία ενός φόβου· χρειάζονται δεδομένα, μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και μια συστηματική προσπάθεια να κατανοήσουμε τι πραγματικά απειλεί την υγεία μας.

Το κάδμιο δεν θα γίνει ποτέ λέξη-κλειδί στα κοινωνικά δίκτυα. Μπορεί όμως να συνεχίσει, αθόρυβα, να επιβαρύνει γενιές ολόκληρες — εκτός αν επιλέξουμε να δούμε πέρα από τους εύκολους φόβους και να εστιάσουμε στους κινδύνους που επιβεβαιώνονται όχι από την επικαιρότητα αλλά από την επιστήμη.

Διαβάστε αναλυτικά εδώ την έκθεση