Ευρωπαϊκή υδατοκαλλιέργεια: Στάσιμη παραγωγή, ασαφή αποτελέσματα, αμφιλεγόμενες πολιτικές

Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Ελέγχου (ΕΥΕ) δημοσίευσε σήμερα έκθεση σχετικά με την ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας στην ΕΕ. Η έκθεση διαπιστώνει ότι, παρά την αυξημένη χρηματοδότηση της ΕΕ, η υδατοκαλλιέργεια της ΕΕ έχει σημειώσει μικρή ανάπτυξη και δεν υπάρχουν αξιόπιστοι δείκτες για την παρακολούθηση της βιωσιμότητας του κλάδου.

Η υδατοκαλλιέργεια είναι η παραγωγή ψαριών, οστρακοειδών και άλλων θαλασσινών σε τεχνητές συνθήκες. Είναι μια σημαντική πηγή πρωτεΐνης και συμβάλλει στην επισιτιστική ασφάλεια. Η ΕΕ έχει δεσμευτεί να προωθήσει την βιώσιμη ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας, τόσο ως μέρος της κοινής αλιευτικής πολιτικής όσο και της στρατηγικής για τη γαλάζια οικονομία.

Η έκθεση της ΕΥΕ αξιολόγησε την εφαρμογή της πολιτικής της ΕΕ για την υδατοκαλλιέργεια κατά την περίοδο 2014-2020. Διαπίστωσε ότι τα στρατηγικά έγγραφα της ΕΕ έχουν βελτιωθεί όσον αφορά την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης του τομέα της υδατοκαλλιέργειας. Ωστόσο, η έκθεση επισημαίνει ότι υπάρχουν ακόμη ορισμένα εμπόδια που πρέπει να αντιμετωπιστούν για να επιτευχθεί η βιώσιμη ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας στην ΕΕ.

Ένα από τα εμπόδια είναι οι διαδικασίες χωροταξικού σχεδιασμού και αδειοδότησης. Αυτές οι διαδικασίες μπορεί να είναι πολύπλοκες και χρονοβόρες, καθυστερώντας την ανάπτυξη νέων υδατοκαλλιεργητικών εγκαταστάσεων.

Ένα άλλο εμπόδιο είναι η έλλειψη αξιόπιστων δεικτών για την παρακολούθηση της βιωσιμότητας της υδατοκαλλιέργειας. Η ΕΕ εργάζεται για να αναπτύξει τέτοιους δείκτες, αλλά μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν διαθέσιμοι.

Η έκθεση της ΕΥΕ συνιστά στην Επιτροπή να λάβει τα ακόλουθα μέτρα για να προωθήσει τη βιώσιμη ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας στην ΕΕ:

• Να υποστηρίξει τα κράτη μέλη στην αντιμετώπιση των εμποδίων για την ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας, όπως οι διαδικασίες χωροταξικού σχεδιασμού και αδειοδότησης.
• Να βελτιώσει τη στόχευση των κονδυλίων της ΕΕ για την υδατοκαλλιέργεια, ώστε να διασφαλιστεί ότι αυτά χρησιμοποιούνται για την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης του κλάδου.
• Να ενισχύσει την παρακολούθηση της απόδοσης της χρηματοδότησης της ΕΕ για την υδατοκαλλιέργεια και της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας του κλάδου.

Η Επιτροπή έχει δεσμευτεί να αντιμετωπίσει τα εμπόδια που εντοπίστηκαν από την έκθεση της ΕΥΕ. Ωστόσο, θα χρειαστεί η συνεργασία των κρατών μελών και των φορέων της υδατοκαλλιέργειας για να επιτευχθεί η βιώσιμη ανάπτυξη του κλάδου στην ΕΕ.

Πολιτική υδατοκαλλιέργειας της ΕΕ
Η υδατοκαλλιέργεια αναφέρεται στην εκτροφή ψαριών, οστρακοειδών, φυκιών και άλλων υδρόβιων οργανισμών.
Μπορεί να πραγματοποιηθεί σε θαλάσσια, υφάλμυρα ή εσωτερικά ύδατα, καθώς και σε χερσαίες εγκαταστάσεις εξοπλισμένες με συστήματα ανακύκλωσης νερού.
Η αειφόρος ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας (από περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική άποψη) είναι ένας από τους κύριους στόχους της κοινής αλιευτικής πολιτικής (ΚΑλΠ).

Η υδατοκαλλιέργεια αποτελεί σημαντικό στοιχείο της στρατηγικής της ΕΕ για τη Γαλάζια Οικονομία . Η παραγωγή υδατοκαλλιέργειας συμβάλλει στην επισιτιστική ασφάλεια και προωθείται από την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία ως πηγή πρωτεΐνης με χαμηλότερο αποτύπωμα άνθρακα.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, κατά μέσο όρο, το αποτύπωμα άνθρακα της υδατοκαλλιέργειας είναι πολύ χαμηλότερο από αυτό του βοείου κρέατος και παρόμοιο με αυτό του χοιρινού και του κοτόπουλου 1 .
Το αποτύπωμα άνθρακα ποικίλλει πολύ μεταξύ των εκτρεφόμενων ειδών και είναι χαμηλότερο για τις μη σιτιζόμενες υδατοκαλλιέργειες, όπως η εκτροφή οστρακοειδών.Η υδατοκαλλιέργεια μπορεί επίσης να μειώσει την πίεση από τα αποθέματα άγριων ψαριών και τη γεωργική γη.
 Η Επιτροπή θεωρεί ότι «μια στρατηγική και μακροπρόθεσμη προσέγγιση για τη βιώσιμη ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας της ΕΕ είναι επομένως πιο επίκαιρη σήμερα από ποτέ».

Η υδατοκαλλιέργεια είναι ένας από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους τομείς τροφίμων στον κόσμο, αλλά η ΕΕ κατέχει πολύ μικρή θέση σε αυτόν.
Το 2020, η συνολική παραγωγή υδατοκαλλιέργειας της ΕΕ ανήλθε σε 1,1 εκατομμύρια τόνους, αντιπροσωπεύοντας λιγότερο από το 1 % του παγκόσμιου συνόλου (123 εκατομμύρια τόνοι) (βλ. Διάγραμμα 1). Η παραγωγή υδατοκαλλιέργειας της ΕΕ ανήλθε σε 3,6 δισεκατομμύρια ευρώ το 2020.

Η αγορά θαλασσινών της ΕΕ κυριαρχείται από προϊόντα που προέρχονται από την αλιεία, τα οποία αντιπροσωπεύουν το 75 % των διαθέσιμων προϊόντων θαλασσινών. Το 2020, τα εισαγόμενα προϊόντα αντιπροσώπευαν περισσότερο από το 60 % της προσφοράς θαλασσινών της ΕΕ (βλ. Διάγραμμα 2).

Η ανάπτυξη του τομέα της υδατοκαλλιέργειας της ΕΕ καλύπτεται από τον κανονισμό ΚΑΠ και υποστηρίζεται από ειδικό ταμείο: το Ευρωπαϊκό Ταμείο Αλιείας για την περίοδο 2007-2013, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας για την περίοδο 2014-2020 και η Ευρωπαϊκή Θάλασσα, Αλιεία και Υδατοκαλλιέργεια Ταμείο(opens in new window) 2021-2027. Με την υποστήριξη αυτών των ταμείων, ο στόχος της ΚΑλΠ είναι να διασφαλίσει τη μακροπρόθεσμη περιβαλλοντική βιωσιμότητα των δραστηριοτήτων υδατοκαλλιέργειας και να επιτύχει οικονομικά και κοινωνικά οφέλη.

Η υδατοκαλλιέργεια μπορεί να ασκήσει πίεση στο περιβάλλον. Αρκετοί κανόνες της ΕΕ για το περιβάλλον, αν και δεν αφορούν αποκλειστικά ή ειδικά την υδατοκαλλιέργεια, αντιμετωπίζουν ζητήματα που επηρεάζουν ή επηρεάζονται από την υδατοκαλλιέργεια (βλ. παραγράφους  30- 36). Επιπλέον, ορισμένες πολιτικές της ΕΕ, όπως η στρατηγική Farm to Fork και η στρατηγική Blue Economy, καλύπτουν προϊόντα υδατοκαλλιέργειας και υδατοκαλλιέργειας σε ένα ευρύτερο φάσμα τομέων και προϊόντων.

Βασικά στοιχεία για την παραγωγή υδατοκαλλιέργειας στην ΕΕ
Η παραγωγή υδατοκαλλιέργειας της ΕΕ είναι ιδιαίτερα συγκεντρωμένη όσον αφορά αμφότερα τα είδη που εκτρέφονται (βλ. Σχήμα 3) και τα κράτη μέλη της ΕΕ στα οποία λαμβάνει χώρα.

Εικόνα 4 δείχνει ότι, όσον αφορά τον όγκο, το 2020 οι κύριες χώρες της ΕΕ που παράγουν υδατοκαλλιέργεια ήταν η Ισπανία, η Γαλλία, η Ελλάδα και η Ιταλία, αντιπροσωπεύοντας το 67 % της συνολικής παραγωγής της ΕΕ. Ανάλογα με τα προϊόντα που εκτρέφονται, η κατάταξη των κρατών μελών ως προς την αξία παραγωγής μπορεί να διαφέρει από την κατάταξή τους ως προς τον όγκο παραγωγής, για παράδειγμα στην περίπτωση της Γαλλίας και της Ισπανίας.

Διατίθεται χρηματοδότηση της ΕΕ για την προώθηση της υδατοκαλλιέργειας της ΕΕ

Το 2014-2020, τα έργα υδατοκαλλιέργειας της ΕΕ θα μπορούσαν να λάβουν χρηματοδότηση μέσω διαφόρων μέσων της ΕΕ. Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας (ΕΤΘΑ), που τώρα αντικαθίσταται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας, Αλιείας και Υδατοκαλλιέργειας (EMFAF), ήταν το βασικό πρόγραμμα στήριξης της ΕΕ για τους παραγωγούς υδατοκαλλιέργειας της ΕΕ.Το ΕΤΘΑ έχει έξι κύριες προτεραιότητες, γνωστές ως «προτεραιότητες της Ένωσης» 2 .
 Η προτεραιότητα 2 της Ένωσης (UP2), «Προώθηση περιβαλλοντικά βιώσιμης, αποδοτικής από πλευράς πόρων, καινοτόμου, ανταγωνιστικής και βασισμένης στη γνώση υδατοκαλλιέργειας», σχετίζεται άμεσα και αποκλειστικά με την υδατοκαλλιέργεια. Η ΕΕ (εξαιρουμένου του ΗΒ) διέθεσε αρχικά 1,2 δισεκατομμύρια ευρώ στο πλαίσιο του UP2 κατά την περίοδο 2014-2020.

Το EMFAF έχει τέσσερις προτεραιότητες 3 . Η Προτεραιότητα 2, ειδικός στόχος 2.1, «Προώθηση βιώσιμων δραστηριοτήτων υδατοκαλλιέργειας, ιδίως ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της παραγωγής υδατοκαλλιέργειας με παράλληλη διασφάλιση ότι οι δραστηριότητες είναι περιβαλλοντικά βιώσιμες μακροπρόθεσμα» σχετίζεται άμεσα με την υδατοκαλλιέργεια. Η ΕΕ διέθεσε 1,0 δισ. ευρώ στο πλαίσιο του ειδικού στόχου 2.1 για την περίοδο 2021-2027.

Και τα δύο ταμεία μπορούν επίσης να συμβάλουν στην ανάπτυξη του τομέα της υδατοκαλλιέργειας στο πλαίσιο άλλων προτεραιοτήτων της Ένωσης, καθώς παρέχουν οικονομική υποστήριξη για π.χ. έρευνα, οργάνωση αγοράς και μεταποίηση και εμπορία προϊόντων αλιείας και υδατοκαλλιέργειας. Το πρόγραμμα LIFE για το περιβάλλον, τα ερευνητικά προγράμματα Horizon 2020 και Horizon Europe και το πρόγραμμα εδαφικής συνεργασίας Interreg μπορούν επίσης να παράσχουν οικονομική στήριξη για την υδατοκαλλιέργεια της ΕΕ. Ωστόσο, αυτά τα κονδύλια δεν προορίζονται ειδικά για την υδατοκαλλιέργεια.

Αξιολόγηση της πολιτικής της ΕΕ για την υδατοκαλλιέργεια

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει ως στόχο να αυξήσει τη βιώσιμη παραγωγή υδατοκαλλιέργειας στην επικράτειά της. Για να επιτύχει αυτόν τον στόχο, έχει θεσπίσει μια σειρά πολιτικών, συμπεριλαμβανομένου του κανονισμού για την υδατοκαλλιέργεια, του Ευρωπαϊκού Ταμείου Θάλασσας και Αλιείας (ΕΤΘΑ) και των κατευθυντήριων γραμμών για τη βιώσιμη υδατοκαλλιέργεια.

Μια έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου, που δημοσιεύθηκε στις 6 Δεκεμβρίου 2023, αξιολόγησε την αποτελεσματικότητα αυτών των πολιτικών. Η έκθεση διαπίστωσε ότι η Επιτροπή και τα κράτη μέλη έχουν λάβει ορισμένα μέτρα για την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης της υδατοκαλλιέργειας, αλλά ότι υπάρχουν ακόμη περιθώρια βελτίωσης.

Συγκεκριμένα, η έκθεση διαπίστωσε τα εξής:

• Ο σχεδιασμός της πολιτικής της ΕΕ για την υδατοκαλλιέργεια είναι γενικά επαρκής, αλλά θα μπορούσε να είναι πιο εστιασμένος στους στόχους βιωσιμότητας.
• Η χρήση των κονδυλίων της ΕΕ για την υδατοκαλλιέργεια έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, αλλά εξακολουθεί να είναι χαμηλή σε σύγκριση με άλλους τομείς της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας.
• Οι στόχοι βιωσιμότητας, ανάπτυξης και ανταγωνιστικότητας έχουν επιτευχθεί μόνο εν μέρει.

Η έκθεση συνέστησε τα εξής:

• Η Επιτροπή θα πρέπει να αναθεωρήσει τους στόχους της πολιτικής της ΕΕ για την υδατοκαλλιέργεια ώστε να είναι πιο φιλόδοξοι και πιο εστιασμένοι στους στόχους βιωσιμότητας.
• Η Επιτροπή και τα κράτη μέλη θα πρέπει να αυξήσουν τη χρηματοδότηση για την υδατοκαλλιέργεια, ιδίως για έργα βιώσιμης ανάπτυξης.
• Η Επιτροπή και τα κράτη μέλη θα πρέπει να βελτιώσουν την παρακολούθηση και την αξιολόγηση της πολιτικής τους για την υδατοκαλλιέργεια.

Η έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου παρέχει μια σημαντική αξιολόγηση της πολιτικής της ΕΕ για την υδατοκαλλιέργεια. Οι συστάσεις της θα πρέπει να ληφθούν υπόψη από την Επιτροπή και τα κράτη μέλη για να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα της πολιτικής και να επιτευχθεί ο στόχος της βιώσιμης ανάπτυξης της υδατοκαλλιέργειας στην ΕΕ.

Διοικητικά εμπόδια και χαμηλή απορρόφηση κονδυλίων της ΕΕ εμποδίζουν την ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας

Ένας έλεγχος της Ευρωπαϊκής Ελεγκτικής Υπηρεσίας (ΕΕΥ) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι διαδικασίες χωροταξικού σχεδιασμού και αδειοδότησης των κρατών μελών εξακολουθούν να εμποδίζουν την ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η ΕΕΥ εξέτασε την πρόοδο που σημειώθηκε σε αυτούς τους δύο τομείς κατά την περίοδο 2014-2020. Διαπίστωσε ότι τρία από τα έξι κράτη μέλη που επιλέχθηκαν για τον έλεγχο δεν είχαν εγκεκριμένα θαλάσσια χωροταξικά σχέδια, ενώ η συνολική διάρκεια των διαδικασιών αδειοδότησης παρέμεινε σταθερή ή αυξήθηκε σε πολλές περιπτώσεις.

Επιπλέον, η ΕΕΥ διαπίστωσε ότι η απορρόφηση των κονδυλίων της ΕΕ για την υδατοκαλλιέργεια ήταν σχετικά χαμηλή κατά την περίοδο 2014-2020. Μόλις το 66% των διαθέσιμων κονδυλίων είχαν χρησιμοποιηθεί μέχρι το τέλος του 2020.

Η ΕΕΥ συνέστησε στα κράτη μέλη να απλοποιήσουν τις διαδικασίες χωροταξικού σχεδιασμού και αδειοδότησης, να βελτιώσουν την ανάλυση των αναγκών χρηματοδότησης και να ενισχύσουν την εποπτεία της απορρόφησης των κονδυλίων της ΕΕ.

"Η υδατοκαλλιέργεια έχει τη δυνατότητα να συμβάλλει σημαντικά στην ασφάλεια του εφοδιασμού με τρόφιμα, στη βιώσιμη χρήση των πόρων και στην ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών", δήλωσε ο επικεφαλής της ΕΕΥ, Klaus-Heiner Lehne. "Ωστόσο, οι διοικητικές και χρηματοδοτικές προκλήσεις εμποδίζουν την επίτευξη αυτού του δυναμικού".

Η ΕΕ έχει θέσει στόχο να αυξήσει την παραγωγή υδατοκαλλιέργειας στην Ένωση κατά 50% έως το 2030. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, θα πρέπει να γίνουν περαιτέρω βήματα για την αντιμετώπιση των διοικητικών και χρηματοδοτικών εμποδίων που αντιμετωπίζει ο κλάδος.

Σχήμα  6  – Δαπάνες/κατανομές υδατοκαλλιέργειας ως ποσοστό του συνόλου με την πάροδο του χρόνου

Η ΕΕ δαπάνησε περίπου 300 εκατομμύρια ευρώ στον τομέα της υδατοκαλλιέργειας κατά την περίοδο 2000-2006 και περίπου 350 εκατομμύρια ευρώ την περίοδο 2007-2013, καθώς αυξήθηκε ο αριθμός των κρατών μελών. Τα ποσά αυτά αντιπροσωπεύουν το 9-11 % των συνολικών δαπανών στο πλαίσιο του Χρηματοδοτικού Μέσου Προσανατολισμού της Αλιείας (ΧΜΠΑ) και του ΕΤΑ, αντίστοιχα. Το 2014-2020, με βάση τα επιχειρησιακά προγράμματα που εγκρίθηκαν αρχικά από την Επιτροπή, η κατανομή στο UP2 ήταν 1,2 δισεκατομμύρια ευρώ – περίπου το 22 % του συνολικού κονδυλίου του ΕΤΘΑ. Η αρχική κατανομή για την υδατοκαλλιέργεια για την περίοδο 2014-2020 ήταν υπερτριπλάσια του ποσού που δαπανήθηκε την περίοδο 2007-2013.

Η Επιτροπή και ορισμένα κράτη μέλη αναφέρθηκαν στην ισχυρότερη στρατηγική εστίαση στην υδατοκαλλιέργεια την περίοδο 2014-2020, καθώς και στη ζήτηση της αγοράς και την πίεση στα αποθέματα άγριων ψαριών, για να εξηγήσουν την αυξημένη χρηματοδότηση για την υδατοκαλλιέργεια.Τα επιχειρησιακά προγράμματα στο δείγμα μας περιελάμβαναν μια ποιοτική ανάλυση, η οποία θα μπορούσε να εξηγήσει την αύξηση της διαθέσιμης χρηματοδότησης (βλέπε παράγραφο  54). Ωστόσο, ούτε η εκτίμηση αντικτύπου της Επιτροπής που συνοδεύει την πρόταση ΕΤΘΑ, ούτε τα επιχειρησιακά προγράμματα των κρατών μελών, απέδειξαν επαρκώς την ανάγκη για μια τόσο μεγάλη αύξηση, π.χ. με ποσοτική ανάλυση για τη στήριξη της χορήγησης τριπλάσιου του ποσού που δαπανήθηκε προηγουμένως.

Κατά την περίοδο προγραμματισμού, το συνολικό κονδύλι για την υδατοκαλλιέργεια μειώθηκε κατά περίπου 158 εκατομμύρια ευρώ έως το τέλος του 2022, 13 % της αρχικής χορήγησης. Τέσσερα από τα έξι επιλεγμένα κράτη μέλη μείωσαν τα ποσά που διατέθηκαν για την υδατοκαλλιέργεια, ιδίως η Ιταλία (μείον 33 %) και η Πολωνία (μείον 32 %). Αντίθετα, η κατανομή αυξήθηκε στη Γαλλία (συν 44 %) και στη Ρουμανία (συν 8 %). Η αρχική κατανομή του ΕΤΘΑ μειώθηκε σε σύγκριση με τα ΕΤΘΑ, αλλά παραμένει σημαντικά υψηλότερη από τα ποσά που δαπανήθηκαν την περίοδο 2000-2013.

Χαμηλό ποσοστό απορρόφησης σε σύγκριση με άλλες προτεραιότητες, παρά την αύξηση που προκύπτει από τα μέτρα μετριασμού του COVID-19
Το «ποσοστό απορρόφησης» ενός ταμείου της ΕΕ αναφέρεται στα ποσά που καταβάλλονται πράγματι στους δικαιούχους ως ποσοστό των ποσών που διατίθενται σε ένα κράτος μέλος βάσει του σχετικού κανονισμού της ΕΕ. Εξετάσαμε το ποσοστό απορρόφησης του ΕΤΘΑ και διαπιστώσαμε ότι, σε όλη την προγραμματική περίοδο 2014-2020, το ποσοστό απορρόφησης της προτεραιότητας 2 της Ένωσης ήταν σταθερά χαμηλότερο από αυτό των άλλων προτεραιοτήτων της Ένωσης (βλ. Διάγραμμα 7 ).

Διάγραμμα  7  – Ποσοστά απορρόφησης ΕΤΘΑ Ενωσιακή προτεραιότητα 2 σε σύγκριση με άλλες προτεραιότητες της Ένωσης (σε %), 2018-2022

Σύμφωνα με την Επιτροπή, ο τομέας της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας έχει πληγεί ιδιαίτερα σκληρά από τη διαταραχή της αγοράς που προκλήθηκε από τη σημαντική πτώση της ζήτησης που προέκυψε από το ξέσπασμα του COVID-19. Τον Απρίλιο του 2020, πρότεινε ένα σύνολο μέτρων για τη στήριξη της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας της ΕΕ για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της επιδημίας COVID-19.

Η δέσμη, που εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο 22 , αύξησε την ευελιξία των κρατών μελών να ανακατανέμουν τους υφιστάμενους οικονομικούς πόρους, συμπεριλαμβανομένων νέων ειδικών μέτρων για την αποζημίωση των αγροτών υδατοκαλλιέργειας για την αναστολή της παραγωγής και την κάλυψη του πρόσθετου κόστους τους, και για την υποστήριξη των οργανώσεων παραγωγών αποθήκευσης προϊόντων αλιείας και υδατοκαλλιέργειας.

Με ειδική αναφορά στην υδατοκαλλιέργεια, τα κράτη μέλη έκαναν ιδιαίτερη χρήση χρηματοδότησης βάσει του άρθρου 55 του κανονισμού ΕΤΘΑ για μέτρα δημόσιας υγείας: ενώ μέχρι τον Δεκέμβριο του 2019 δεν υπήρχαν ενέργειες βάσει αυτού του άρθρου, τα κράτη μέλη δεσμεύτηκαν 6,7 εκατ. ευρώ για 315 πράξεις το 2020 και 49 εκατ. ευρώ για 1.964 πράξεις το 2021 . Το ποσοστό απορρόφησης για το UP2 έφτασε το 47 % το 2021 (βλ. Σχήμα 8) χωρίς τα μέτρα μετριασμού του COVID-19, θα ήταν 43%.

Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat (βλ. Διάγραμμα 11), η παραγωγή ήταν πολύ μεταβλητή για την Ισπανία (τον μεγαλύτερο παραγωγό υδατοκαλλιέργειας στην ΕΕ) και μειώθηκε στη Γαλλία και την Ιταλία (η δεύτερη και τρίτη μεγαλύτερη παραγωγός υδατοκαλλιέργειας αντίστοιχα).

Πρόσθετοι κοινωνικοοικονομικοί δείκτες παρέχονται από την Επιστημονική, Τεχνική και Οικονομική Επιτροπή Αλιείας (ΕΤΟΕΑ), η οποία παρήγαγε σειρές δεδομένων έως το 2020 26 . Δείχνουν (βλ. Εικόνα 12) ότι, για την περίοδο 2014-2020:

    Ο αριθμός των επιχειρήσεων που ασχολούνται με την παραγωγή υδατοκαλλιέργειας κυμάνθηκε γύρω στις 15.000, με πτωτική τάση.
    ο αριθμός των ατόμων που απασχολούνται στην υδατοκαλλιέργεια (ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης) μειώθηκε από περίπου 40.000 σε περίπου 35.000.

Επιθεώρηση της υδατοκαλλιέργειας της ΕΕ: Αδυναμίες στην παρακολούθηση και αξιολόγηση

Μια νέα έκθεση της Ευρωπαϊκής Ελεγκτικής Υπηρεσίας (ΕΕΕΥ) εξετάζει την εφαρμογή της πολιτικής της ΕΕ για την υδατοκαλλιέργεια κατά την περίοδο 2014-2020. Η έκθεση διαπιστώνει ότι η Επιτροπή δεν έχει επαρκή δεδομένα για να αξιολογήσει την επίδραση της πολιτικής στην περιβαλλοντική βιωσιμότητα της υδατοκαλλιέργειας της ΕΕ. Επιπλέον, η απόδοση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Θάλασσας και Αλιείας (ΕΤΘΑ) δεν μπορεί να αξιολογηθεί πλήρως λόγω ανεπαρκών δεδομένων παρακολούθησης.

Ελλειπή δεδομένα για την περιβαλλοντική βιωσιμότητα

Η βελτίωση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας της υδατοκαλλιέργειας της ΕΕ είναι ένας από τους κύριους στόχους της πολιτικής της ΕΕ για την υδατοκαλλιέργεια. Ωστόσο, η έκθεση της ΕΕΕΥ διαπιστώνει ότι η Επιτροπή δεν έχει επαρκή δεδομένα για να αξιολογήσει την πρόοδο που έχει σημειωθεί προς αυτόν τον στόχο.

Για παράδειγμα, η έκθεση σημειώνει ότι η Επιτροπή δεν έχει αναπτύξει έναν ολοκληρωμένο και συγκρίσιμο σύνολο δεικτών για την παρακολούθηση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας της υδατοκαλλιέργειας. Αυτό καθιστά δύσκολο για την Επιτροπή να παρακολουθήσει την εξέλιξη της περιβαλλοντικής επίδοσης της υδατοκαλλιέργειας της ΕΕ με την πάροδο του χρόνου.

Επιπλέον, η έκθεση διαπιστώνει ότι τα κράτη μέλη δεν συλλέγουν συστηματικά δεδομένα σχετικά με την περιβαλλοντική επίδοση των υδατοκαλλιεργειών τους. Αυτό οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, όπως η έλλειψη πόρων, η έλλειψη συντονισμού μεταξύ των αρμόδιων αρχών και η έλλειψη κατανόησης της σημασίας της συλλογής δεδομένων για την παρακολούθηση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας.

Ανεπαρκή δεδομένα για την αξιολόγηση του ΕΤΘΑ

Το ΕΤΘΑ είναι το βασικό χρηματοδοτικό εργαλείο της ΕΕ για τη στήριξη της υδατοκαλλιέργειας. Για την περίοδο 2014-2020, το ΕΤΘΑ παρείχε περίπου 1,4 δισεκατομμύρια ευρώ σε χρηματοδότηση για τη στήριξη της υδατοκαλλιέργειας στην ΕΕ.

Η έκθεση της ΕΕΕΥ διαπιστώνει ότι η απόδοση του ΕΤΘΑ δεν μπορεί να αξιολογηθεί πλήρως λόγω ανεπαρκών δεδομένων παρακολούθησης. Για παράδειγμα, η έκθεση σημειώνει ότι τα κράτη μέλη δεν συλλέγουν επαρκή δεδομένα για να παρακολουθήσουν την επίδραση των χρηματοδοτούμενων έργων στην παραγωγή, τα κέρδη και την απασχόληση στην υδατοκαλλιέργεια.

Η έκθεση προτείνει μια σειρά μέτρων για τη βελτίωση της παρακολούθησης και της αξιολόγησης της υδατοκαλλιέργειας της ΕΕ. Αυτά τα μέτρα περιλαμβάνουν:

1.     Την ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου και συγκρίσιμου συνόλου δεικτών για την παρακολούθηση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας της υδατοκαλλιέργειας.
2.     Τη βελτίωση της συλλογής δεδομένων από τα κράτη μέλη σχετικά με την περιβαλλοντική επίδοση των υδατοκαλλιεργειών τους.
3.     Την ενίσχυση του συντονισμού μεταξύ των αρμόδιων αρχών στα κράτη μέλη και στην ΕΕ για τη συλλογή και την ανάλυση δεδομένων σχετικά με την υδατοκαλλιέργεια.
4.     Τη βελτίωση της διαφάνειας και της πρόσβασης στο κοινό στα δεδομένα σχετικά με την υδατοκαλλιέργεια.

Η εφαρμογή αυτών των μέτρων θα βοηθήσει την Επιτροπή να παρακολουθήσει καλύτερα την πρόοδο προς τους στόχους της πολιτικής της ΕΕ για την υδατοκαλλιέργεια και να διασφαλίσει ότι η χρηματοδότηση που παρέχεται από το ΕΤΘΑ χρησιμοποιείται αποτελεσματικά.

Κουτί  6
Παραδείγματα ασυνέπειας μεταξύ διαφορετικών συστημάτων αναφοράς
Διαπιστώσαμε αποκλίσεις μεταξύ των διαφορετικών συστημάτων αναφοράς στα δεδομένα που αναφέρει η Επιτροπή σχετικά με τα αποτελέσματα του ΕΤΘΑ που επιτεύχθηκαν στα τέλη του 2021 για διάφορους δείκτες αποτελεσμάτων, για παράδειγμα:

Πηγή: ECA, βάσει δεδομένων ΕΕ-27 από την Infosys, AIRs και ανοιχτή πλατφόρμα δεδομένων (ανακοίνωση στις 30.05.2023).

Τόσο οι στόχοι όσο και τα αποτελέσματα που αναφέρονται για τη «μεταβολή του όγκου της παραγωγής υδατοκαλλιέργειας» είναι σαφώς υπερεκτιμημένα.
Ακόμη και το χαμηλότερο από τα τρία αποτελέσματα που αναφέρονται στο Πλαίσιο 6(223 316 τόνοι) θα αντιστοιχούσε σε αύξηση περίπου 20 % της συνολικής παραγωγής υδατοκαλλιέργειας της ΕΕ, ενώ στην πραγματικότητα υπήρξε πολύ μικρή ανάπτυξη κατά την περίοδο 2014-2020 (βλέπε παράγραφο  66).
 Αυτό θέτει υπό αμφισβήτηση την αξιοπιστία των πηγών στοιχείων που παρέχονται από τα κράτη μέλη στην Επιτροπή. Ο ενοποιημένος στόχος της ΕΕ, ενώ είναι συνεπής στα τρία συστήματα αναφοράς που αναλύσαμε (περίπου 532.000 τόνοι χωρίς το ΗΒ), αντιπροσωπεύει περίπου το ήμισυ της συνολικής παραγωγής της ΕΕ.
 Οι τρεις υψηλότερες τιμές (για την Ιταλία, την Ιρλανδία και την Πορτογαλία) έχουν τριπλασιαστεί κατά λάθος και δημοσιεύονται χωρίς να διορθωθούν (βλ. Πλαίσιο 7).

Κουτί  7

Σφάλματα στους στόχους των κρατών μελών για τη συμβολή του ΕΤΘΑ στην ανάπτυξη της παραγωγής υδατοκαλλιέργειας

Πηγή: ECA, με βάση τις πληροφορίες που δημοσιεύθηκαν στην πλατφόρμα ανοιχτών δεδομένων , συμβουλευτική στις 30.5.2023

Επιτροπή και τα κράτη μέλη πρέπει να βελτιώσουν τη στήριξη της υδατοκαλλιέργειας της ΕΕ

Έρευνα του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (ΕΕΣ) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η Επιτροπή και τα κράτη μέλη δεν έχουν προωθήσει αποτελεσματικά τη βιώσιμη ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας της ΕΕ. Η υδατοκαλλιέργεια είναι ένας σημαντικός τομέας για την ΕΕ, καθώς παράγει περίπου το 1 % της παγκόσμιας αλιείας και απασχολεί περίπου 500.000 άτομα.

Η έρευνα του ΕΕΣ εξέτασε την περίοδο 2014-2020, καθώς και τα σχέδια για την περίοδο 2021-2027. Διαπίστωσε ότι:

    Τα κράτη μέλη δεν έχουν αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τα εμπόδια για τη βιώσιμη ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας, όπως οι αυστηρές περιβαλλοντικές απαιτήσεις και οι διαδικασίες αδειοδότησης.
    Η κατανομή της χρηματοδότησης της ΕΕ για την υδατοκαλλιέργεια βασιζόταν κυρίως στη ζήτηση, με μικρή στρατηγική εστίαση στην επίτευξη των στόχων της ΕΕ.
    Δεν υπάρχουν αξιόπιστοι δείκτες για την παρακολούθηση της βιωσιμότητας της υδατοκαλλιέργειας της ΕΕ.

Για να βελτιωθεί η στήριξη της υδατοκαλλιέργειας της ΕΕ, το ΕΕΣ συνέστησε στις ακόλουθες κατευθύνσεις:

    Τα κράτη μέλη πρέπει να συνεργαστούν με την Επιτροπή για την αντιμετώπιση των εμποδίων στη βιώσιμη ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας.
    Η Επιτροπή πρέπει να διασφαλίσει ότι η κατανομή της χρηματοδότησης της ΕΕ για την υδατοκαλλιέργεια είναι πιο στοχευμένη και ότι οι δείκτες παρακολούθησης είναι πιο αξιόπιστοι.

Η Επιτροπή έχει δεσμευτεί να υλοποιήσει τις συστάσεις του ΕΕΣ. Αναμένει να υποβάλει μια έκθεση σχετικά με την ενδιάμεση αξιολόγηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Θάλασσας, Αλιείας και Υδατοκαλλιέργειας (ΕΤΘΑ) το 2024. Η έκθεση αυτή θα περιλάβει πληροφορίες σχετικά με την πρόοδο που έχει σημειωθεί στην εφαρμογή των συστάσεων του ΕΕΣ.

Η υδατοκαλλιέργεια έχει τη δυνατότητα να συμβάλλει σημαντικά στην επισιτιστική ασφάλεια της ΕΕ, καθώς και στη βιωσιμότητα των ωκεανών. Για να επιτύχει αυτά τα αποτελέσματα, η ΕΕ πρέπει να συνεργαστεί με τα κράτη μέλη για τη βελτίωση της στήριξης της υδατοκαλλιέργειας.

Δείτε εδώ αναλυτικά την έκθεση